του Γιώργου Κυριακού

Οι γραμμές των συνόρων στα Βαλκάνια, που έγιναν κάτω από την αυστηρή οριοθέτηση των μεγάλων δυνάμεων μέσα στον 20ο αιώνα, κατέδειξαν το πλήθος των αδικιών καθώς και της εργαλειοποίησης της περιοχής μέσω της δημιουργίας χρήσιμων κρατών και μειονοτήτων. Σήμερα, ύστερα από τους βαλκανικούς πολέμους, τους δυο παγκόσμιους πολέμους, τους αποσχιστικούς πολέμους και τις επιθέσεις των δυτικών οργανισμών στη Γιουγκοσλαβία, ο χάρτης συνεχίζει να αναθεωρείται επικίνδυνα με κύρια ευθύνη των μεγάλων δυνάμεων και των τοποτηρητών τους.

Σερβία-Κόσοβο: Το 2008, κατά παράβαση του ψηφίσματος 1244 του ΣΑ του ΟΗΕ, σύμφωνα με το οποίο, το Κοσσυφοπέδιο αποτελεί έδαφος της Δημοκρατίας της Σερβίας, το Κόσοβο κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του λαμβάνοντας παράνομη αναγνώριση από πολλές χώρες και μεγάλες δυνάμεις μεταξύ αυτών τις ΗΠΑ, την Τουρκία, την Μεγάλη Βρετανία κλπ. Ταυτοχρόνως πιέζει τα δικαιώματα της περιοχής που κατοικεί η Σερβική Εθνική Μειονότητα όπως και των Μετοχιών, μια περιοχής με πλήθος μοναστηριών που προστατεύεται από την UNESCO και αποτελεί το λίκνο των Σέρβων. Εδώ και μια δεκαετία ύστερα από την υπογραφή συμφωνίας των Βρυξελών μεταξύ Σερβίας-Κοσόβου για την ίδρυση της Ένωσης Σερβικών Δήμων στον Βορρά αυτού του παράνομου κράτους, οι αρχές του Κοσόβου αρνούνται πεισματικά να την εφαρμόσουν παρά το γεγονός ότι αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διεθνή αναγνώριση της παράνομης ανεξαρτητοποίησής τους. Πρόκειται για την πιο επικίνδυνη περιοχή μεταφοράς του σημερινού πολέμου στην Ουκρανία, στα Βαλκάνια.

Βοσνία: Αποσχιστικές τάσεις από το συλλογικό κράτος, που συμφωνήθηκε το 1995 στο Ντέιτον, παρατηρούνται τόσο από πλευράς Σερβοβοσνίων όσο και τάσεις αποχώρησης των Κροατών από την Κροατομουσουλμανική Ομοσπονδία. Η τάση του μουσουλμάνου ηγέτη Ιζετμπέγκοβιτς έχει απειλήσει ρητά με πόλεμο σε ένα κράτος το οποίο ουσιαστικά διοικείται από τον Ύπατο Αρμοστή ο οποίος παρεμβαίνει ανοιχτά αλλάζοντας τον εκλογικό νόμο στη Σερβική Οντότητα και ακυρώνοντας νόμο για την κατοχύρωση της δημόσιας περιουσίας της. Ο Σερβοβόσνιος ηγέτης Ντόντικ πολλές φορές έχει αμφισβητήσει το Βέτο του Ύπατου Αρμοστή και έχει προβεί σε δηλώσεις απόσχισης.

Βουλγαρία-Σκόπια (“Βόρειος Μακεδονία”): Η ένταση μεταξύ των δυο χωρών επανεκκίνησε μετά την απαράδεκτη συμφωνία των Πρεσπών η οποία υπογράφτηκε παρά την πλειοψηφική αντίθεση και στις δυο χώρες, Ελλάδα και πΓΔΜ. Το σύνολο του βουλγαρικού πολιτικού συστήματος θεωρεί την διπλανή της χώρα ως βουλγαρική ενώ στο νοτιοσλαβικό κρατίδιο, το οποίο έχει μια εύρωστη αλβανική μειονότητα, οι κάτοικοι αυτοπροσδιορίζονται ως “Μακεδόνες”. Στο πλαίσιο ένταξης του υποχρεωτικού διδύμου (Αλβανίας-Σκοπίων) στην ΕΕ, η Βουλγαρία ασκεί το δικαίωμα της αρνησικυρίας ως χώρας μέλους της ΕΕ με βασικές προϋποθέσεις για τη συναίνεσή της: την απαλοιφή όρων μίσους για τη Βουλγαρία στο επίσημο ιστορικό αφήγημα (επιστήμες, εκπαίδευση, βιβλία κλπ.), την αναγνώριση από τις αρχές των Σκοπίων της κοινής Βουλγαρικής ιστορίας και την ένταξη στο βουλγαρικό Σύνταγμα της Βουλγαρικής Μειονότητας. Η τελευταία αποτελεί και τμήμα πρότασης των επίσημων οργάνων της ΕΕ αλλά συναντά το εμπόδιο της “μακεδονικής” αντιπολίτευσης η οποία τη θεωρεί υποχώρηση από τα εθνικά δίκαια. Να υπενθυμίσουμε ότι ακαταμέτρητοι Έλληνες διαβιούν στα Σκόπια μετά τον εμφύλιο πόλεμο αλλά και από τις πρωθύστερες συνοριακές διευθετήσεις.

Αλβανικός Αναθεωρητισμός: Ενώ ο Αλβανός πρωθυπουργός έχει πράγματι ταχθεί, σύμφωνα με την αμερικανική και ευρωπαϊκή βούληση εναντίον της διοικητικής ένωσης Κοσόβου-Αλβανίας, τα επίσημα ιδρύματα της χώρας δεν έχουν σταματήσει να υποστηρίζουν την ένωση εδαφών με βάση τη λίγκα Πριζρένης του 1878. Εξάλλου μια σειρά συμφωνιών για ελεύθερες ανταλλαγές έχουν καταστήσει τα σύνορα των δυο χωρών ανύπαρκτα. Από την άλλη, η αξιωματική αντιπολίτευση δεν έχει σταματήσει να υποστηρίζει την ένωση Αλβανιών, το ίδιο η σημερινή κυβέρνηση στο Κόσοβο καθώς και σημαντικές πολιτικές δυνάμεις στις αναγνωρισμένες Αλβανικές Μειονότητες των Σκοπίων (υποχρεωτική διεθνική συνδιοίκηση με βάση της συμφωνία της Αχρίδας του 2001) της Σερβίας καθώς και τα λόμπι της διασποράς στις ΗΠΑ και στην Τουρκία. Ταυτοχρόνως από τα ίδια λόμπι προωθείται το ζήτημα της αλβανικής Τσαμουριάς στην Ελλάδα, καθώς και περιοχές στην ελλαδική Ήπειρο και στη Μακεδονία και που με βάση τον χάρτη της λίγκας της Πριζρένης του 1878 θεωρούνται αλβανικές.

Μολδαβία-Υπερδνειστερία: Μετά την ανακήρυξη της Μολδαβίας ως ανεξάρτητου κράτους, η Υπερδνειστερία, μια περιοχή ενταγμένη σε αυτήν λειτουργεί αυτόνομα μετά από πόλεμο για την ανεξαρτησία της διατηρώντας ρωσικά στρατεύματα και μεγάλες αποθήκες βαρέως οπλισμού. Εξάλλου, μια άλλη ρωσόφιλη περιοχή, η Γκαγκαουζία διεκδικεί τη δική της αυτόνομη διοίκηση. Στο μεταξύ, η φιλική της διπλανή χώρα Ρουμανία, θεωρεί τη Μολδαβία ως ιστορικά ρουμανική χώρα διατηρώντας μάλιστα και ρουμανικό κόμμα.

Βαλκάνιοι Βλάχοι: Οι λατινόφωνοι Ρωμιοί των Βαλκανίων, στην Ελλάδα, στην Αλβανία και στα Σκόπια, διεκδικούνται από τη μακρινή Ρουμανία. Η επίσημη ρουμανική πολιτική συστηματικά εργάζεται για τον εκρουμανισμό των Βαλκάνιων Βλάχων, με την άνεση που της δίνουν οι Αλβανικές και Σκοπιανές αρχές ενώ αλωνίζουν στην Ελλάδα οργανισμοί που θεωρούν τους Βλάχους “εθνική” μειονότητα.

Τουρκικές-Μουσουλμανικές Κοινότητες: Η Τουρκία εδώ και 2 δεκαετίες έχει συμβάλει αποφασιστικά με την ανοχή ή υποστήριξη των αρχών στα Βαλκανικά κράτη, την οθωμανική αναζωογόνηση των μουσουλμάνων και την ισχυροποίηση του τουρκόφιλου στοιχείου τους. Χαρακτηριστικό δείγμα είναι η μεγάλη τουρκική μειονότητα στη Βουλγαρία, της οποίας το κόμμα λαμβάνει ένα σταθερό ποσοστό 12-13% και είναι ρυθμιστικός πολιτικός παράγοντας. Σε όλα τα Βαλκάνια, θρησκευτικά ιδρύματα, εκπαιδευτικές δομές, τεμένη, πολιτιστικά κέντρα, μνημεία οθωμανικά αποκαθίστανται, συντηρούνται και ιδρύονται με βάση την Ερντογανική διείσδυση ενώ η Τουρκία παρεμβαίνει ή επεμβαίνει αποτελεσματικά κατά του εχθρικού της ισλαμικού στοιχείου (Γκιουλενισμός). Επίσης με μια σειρά διμερών συμφωνιών στον στρατιωτικό, αμυντικό, εμπορικό, τραπεζιτικό και τομέα υποδομών, η Τουρκία έχει καταστεί στρατηγικός εταίρος με χώρες όπως η Βουλγαρία και τα Σκόπια, καθώς και σε περιοχές με έντονη παρουσία μουσουλμανικού στοιχείου στη Σερβία, στη Βοσνία ή στο Μαυροβούνιο. Επισημαίνουμε ιδιαίτερα την πλήρη εξάρτηση της Αλβανίας από την Τουρκία καθώς και τις ισχυρές παρεμβάσεις του τουρκικού Προξενείου στην ελληνική Θράκη, η οποίες πραγματοποιούνται και με την κρατικά χρηματοδοτούμενη Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης. Τέλος, υπενθυμίζουμε ότι αρκετές μουσουλμανικές κοινότητες σε χώρες των Βαλκανίων απετέλεσαν τον βασικό χώρο στρατολόγησης μαχητών του Ισλαμικού Κράτους το οποίο επενέβη στη Συρία καθώς και το μεγαλύτερο μεταναστευτικό ρεύμα στη μεταψυχροπολεμική εποχή που τροφοδοτείται από την Τουρκία.

Η Εθνική Ελληνική Μειονότητα, σήμερα, παρά τη πλήγματα τα οποία έχει υποστεί από το Αλβανικό κράτος, παρά τη συνεχή αδιαφορία του Ελληνικού κράτους παραμένει, με τα όποια της εσωτερικά προβλήματα, ένα υπόδειγμα σταθερότητας και αποτροπής του πολεμικού αναθεωρητισμού στα Βαλκάνια. Επιπλέον, οφείλουμε να επισημάνουμε τον ρόλο της Ορθοδοξίας στα Βαλκάνια και ειδικά της Αυτοκέφαλου Εκκλησίας της Αλβανίας που η φροντίδα της σκέπει όλους ανεξαρτήτως θρησκείας και πίστης διοργανώνοντας και τον διαθρησκευτικό διάλογο μέσα στη χώρα και διεθνώς. Η δίκαιη προσπάθεια για κατάργηση των αυθαίρετων μειονοτικών ζωνών, η συνέχιση της κοινοτικής της παράδοσης που ανακόπηκε από τη 45χρονη δικτατορία και την (κατόπιν πιέσεων) συντριπτική μετανάστευση μετά το 1990, η διεθνοποίηση καίριων ζητημάτων που αφορούν την ύπαρξή της (εκπαίδευση, περιουσιακό, οικονομία, αυτοπροσδιορισμός) ενισχύουν ένα φωτεινό παράδειγμα στον θρυμματισμένο κόσμο μας στα Βαλκάνια.