Μερικές σκέψεις για την ύπαρξη, τα κινήματα, την ευθύνη, την ελευθερία και την γλώσσα

~*~

Πριν τρεις μήνες, στις 6 του Νοέμβρη, έγινε μία συνάντηση στην Χαλκίδα με την παρουσία ενός μικρού αριθμού πολιτών της πόλης και του εκδότη της εφημερίδας Δρόμος της Αριστεράς. Η συνάντηση εντάσσεται στην συνεχιζόμενη προσπάθεια να απλωθεί ο προβληματισμός και η ουσία που εμπεριέχεται στο Συνέδριο για το Υπαρξιακό Πρόβλημα της Χώρας τον 21ο αιώνα1.
Από την διεξαχθείσα συζήτηση που ακολούθησε την λίαν ενδιαφέρουσα εισήγηση του Ρούντι Ρινάλντι ομολογώ ότι απογοητεύτηκα λίγο, γιατί νομίζω ότι κατάλαβα κάποιες από τις αιτίες και τους τρόπους δημιουργίας πολλών εκ των προβλημάτων που συνεχώς αντιμετωπίζουμε ως χώρα και κοινωνία. Φαίνεται δε ότι θα συνεχίσουμε να τα αντιμετωπίζουμε για πολύ καιρό ακόμα. Τις σκέψεις που μου γεννήθηκαν παρουσιάζω στο παρόν και νομίζω ότι ταυτοχρόνως θέτω κάποιους προβληματισμούς και θέσεις που ανήκουν στην κεντρική θεματολογία του Υπαρξιακού.

Το πρώτο πρόβλημα κατά την άποψή μου είναι το πρόβλημα των εννοιών. Στην συζήτηση που είχε ακολουθήσει την εισήγησή, είχε γίνει μία μικρή αναφορά επ΄ αυτού, άλλα όχι τόσο όσο θα χρειαζόταν ή με τρόπο που να γίνει αρκούντως αντιληπτός από όλους τους ακροατές και συμμετέχοντες.
Για να βάλω τα πράγματα σε μία σειρά, αρχικά και πρώτα από όλα θυμίζω το: “σκέφτομαι άρα υπάρχω”. Του οποίου το άμεσο συμπέρασμα είναι το: “αν δεν σκέφτομαι τότε δεν υπάρχω”. Θα ειπωθεί βέβαια ότι ακούγεται σκληρό, αυστηρό και υπερβολικό. Γιατί ο ζωντανός άνθρωπος πάντα σκέφτεται… Ίσως μάλιστα να μην σταματάει και ποτέ να σκέφτεται, το τραινάκι των συνεχών χωρίς ειρμό και ιδιαίτερη αξία σκέψεών του (“λογισμών”, σύμφωνα με μία άλλη προσέγγιση του κόσμου) δεν σταματά ποτέ.
Όταν όμως μιλάμε για γενεσιουργό της υπάρξεως σκέψη, εννοούμε κάτι πολύ πιο βαθύ. Εννοούμε την ουσιαστική σκέψη, την σκέψη που με όριο την ελευθερία του ανθρώπου απλώνεται στην αναζήτηση για την ουσία του όντος και των σχέσεών του, για την σκέψη του ανθρώπου ως κοινωνικού μέλους και ως φορέα πολιτισμού. Εάν ο άνθρωπος απολέσει ή εγκαταλείψει αυτή την μορφή σκέψης του, τότε αργά ή γρήγορα ταυτοχρόνως χάνει και την υποστατική συνθήκη της υπάρξεώς του. Αν ο άνθρωπος δεν σκέφτεται με όλες του τις δυνάμεις και τις ψυχικές ποιότητες, αργά ή γρήγορα την ζωή του την κάνει απλή βιοτή, απλή καθημερινότητα, μεροδούλι-μεροφάϊ όπως θα έλεγε και ο Λαός μας!
Να θυμίσω -έτσι απλά για στοχαστικό του πράγματος- την διάλεξη που έδωσε ο Κώστας Αξελός στις 6 Απριλίου του 1983, προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου, με τίτλο: «Γιατί να σκεφτόμαστε»2. Τα πράγματα λοιπόν δεν είναι τόσο αυτονόητα, για την ακρίβεια δεν είναι καθόλου αυτονόητα και το ερώτημα γιατί να σκεφτόμαστε και η καρτεσιανή θέση “σκέφτομαι άρα υπάρχω” δεν είναι μηδαμώς απλή, εύλογη, τσιτάτο κλπ. Στα προηγούμενα να μπω στον πειρασμό και να κλείσω αυτό το μέρος των δικών μου σκέψεων και απόψεων για την συνάντησή μας στο Υπαρξιακό, με το του Ρήγα θαυμάσιο: “όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά”3.
Το να σκεφτόμαστε πάνω στα πράγματα και τον κόσμο μας, το να αναζητούμε το είναι του, το να δουλεύουμε με όλη τη νοητική μας δύναμη τις εν τη κοινωνία σχέσεις μας, την ουσία των πολιτευμάτων και του τρόπου της ζωής μας, αυτό οι αρχαίοι γονείς μας το ονόμαζαν Φιλοσοφία. Και θεωρούσαν ότι ήταν το ύψιστο επίτευγμα και το μέγιστης αξίας επιδιωκόμενο από τον άνθρωπο.

Το δεύτερο ζήτημα είναι ότι το Υπαρξιακό Συνέδριο δεν είναι μία κινηματική δράση. Δυστυχώς πολλοί από τους συμμετέχοντες της συνάντησης στην Χαλκίδα (πιθανά το ίδιο να παρατηρείται και σε άλλες ανάλογες συναντήσεις), έχουν περιχαρακώσει (και σαφώς παγιδεύσει) την σκέψη και τις αναζητήσεις τους σε κλισαρισμένες αντιλήψεις και ακόμη χειρότερα πεποιθήσεις. Κινήματα, αριστερά=πρόοδος, “όλοι μαζί μπορούμε”, η “δύναμη των πολλών” κλπ. Καλά όλα αυτά, αλλά σχεδόν αδειανά πουκάμισα, δοχεία που προ πολλού έχουν κενωθεί. Δυστυχώς, μεγάλο μέρος της συζήτησης περιεστράφη στους κλασσικούς προβληματισμούς για τα κινήματα που πρέπει να δραστηριοποιηθούν και να μπουν μπροστά κλπ κλπ. Ερώτημα: τόσα χρόνια κινήματα και τόσα χρόνια στην πρωτοπορία τόσοι και τόσοι, γιατί σαν κοινωνία έχουμε βουτηχτεί τόσο βαθιά στα σκατ…;
Εάν το Υπαρξιακό είναι κίνημα, τότε αυτή η κινηματική δράση είναι πρωτίστως εσωτερική. Και είναι πρωτίστως εσωτερική, γιατί από το μέσα σου θα ξεκινήσεις για να προχωρήσεις αληθινά προς τον έξω κόσμο με την επιθυμία και την ευθύνη να συμμετέχεις σε αυτόν και να τον σπρώξεις προς καλύτερα επίπεδα. Σε αυτό το κίνημα πρέπει να βρεις συντρόφους γνήσιους και δυναμικούς. Όμως, τα σημεία της ενότητάς σου με αυτούς δεν βρίσκονται στα λόγια και τις δηλώσεις, τις ρητορείες και τις υποσχέσεις. Τα σημεία της ενότητας βρίσκονται στο νου και την καρδιά. Στην επιθυμία, την βούληση και την λογική, την προσπάθεια ενάρετης ενασχόλησης με τα ζητήματα των κοινών, του αθλήματος της πόλεως.
Έτσι όλος αυτός ο πόθος των φίλων που ήταν μαζί μας, σεβαστός καθ΄ όλα, όμως εύκολα κύλησε σε συνηθισμένες ατραπούς. Δεν πλησίασε τις δύο -κατά την άποψή μου κεφαλαιώδους σημασίας- προϋποθέσεις που έγραψα πιο πάνω.

Συνεχίζοντας τους συλλογισμούς αυτούς, προσθέτω κάτι που επίσης θεωρώ προϋπόθεση στον δρόμο για αναζήτηση υπαρξιακών λύσεων για τον τόπο. Αντλώ από έναν άλλο χώρο, πιθανά αρκετά μακρινό για καμπόσους, τον χώρο τον εκκλησιαστικό. Υπάρχει μία θέση στον γνήσιο χριστιανισμό, θέση που την βρίσκει κάποιος και σε ένα συμπαθητικό βιβλίο του Μητροπολίτη Αργολίδας Νεκτάριου (Αντωνόπουλου) που φέρει τον τίτλο “Υπεύθυνοι για όλα”. Ναι είμαστε υπεύθυνοι για όλα και για όλους. Για την φτώχεια, την παιδεία, τα Τέμπη, τους πολιτικούς που αφήνουμε να μας εκμεταλλεύονται σιχαμερά, τις α/γ, τους κάμπους μας που ερημοποιούνται, την Ελλάδα και τους ορθοδόξους που χάνονται σε Κύπρο, Βόρεια Ήπειρο, Μαριούπολη, Συρία, Παλαιστίνη… Θεωρώ ότι αυτή η κουβέντα (και κυρίως ο εσωτερικός ενστερνισμός της) είναι conditio sine qua non. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι κάνουμε όλες τις δουλειές και δηλώνουμε ειδικοί για τα πάντα. Νομίζω ότι αυτό δεν χρειάζεται να το εξηγήσω περισσότερο. Υπεύθυνοι για όλα σημαίνει την υπεύθυνη στάση μας απέναντι στα πράγματα. Αυτό δεν έχει ηλικίες, δεν έχει φύλα, δεν έχει οικονομικά ή μορφωτικά υπόβαθρα. Ο κόσμος είναι προφανέστατα ταξικός, η ευθύνη μας όμως απέναντί του οφείλει να είναι αταξική και ανθρωποκεντρική.

Και ερχόμαστε στο επόμενο σημείο: Ελευθερία. Η αντίληψη της ελευθερίας πρωτίστως πρέπει να είναι δημιουργική. Δηλαδή πρώτα και κύρια πρέπει να καταλαβαίνουμε ότι ελευθερία σημαίνει κτίζω, γεννώ, δημιουργώ. Φτιάχνω χώρα ή οικογένεια, δουλειά ή επιστήμη, τέχνη ή τεχνική. Αλλά ελευθερία δεν είναι δικαιωματισμός, woke ατζέντα, δυνατότητα πολλαπλών επιλογών λες και όλα είναι ένα μεγάλο σούπερ μάρκετ όπου ανάλογα με το πορτοφόλι και τα γούστα σου παίρνεις ότι θέλεις. Ομοίως και στο πολιτικό σύστημα, ψηφίζεις από τις επιλογές που το σύστημα σου προσφέρει. Όχι, γνήσια ελευθερία είναι το να μπορείς να φτιάξεις εσύ το ψωμί σου, το να μπορείς να αρνηθείς να διαλέγεις μέσα από τις καταναλωτικές δυνατότητες είτε του εμπορίου είτε της πολιτικής. Ελευθερία είναι να κτίσεις εσύ την δημοκρατία σου, την χώρα σου, την οικονομία σου. Να μην περιμένεις από εξωχώρια μορφώματα τις λύσεις, την σωτηρία, την εξασφάλιση, το μέλλον.
Άνθρωπος σημαίνει δημιουργός του μέλλοντος. Αλίμονο αν η ελευθερία μου είναι ελευθερία πολλαπλών επιλογών ή το πολύ-πολύ το να είμαι υπεύθυνος καταναλωτής. Ελευθερία σημαίνει πλήρης, απόλυτη και αδιαπραγμάτευτη ισότητα όλων των ανθρώπων, ιερή και ανόθευτη αξιοπρέπεια. Αλίμονο αν ελευθερία είναι το να διαλέγω το φύλο μου και πρόοδος είναι η θέσμιση του σεξουαλικού προσανατολισμού μου…

Στην συζήτηση που είχε γίνει στην Χαλκίδα παρουσιάστηκε για άλλη μια φορά ο κλασσικός προβληματισμός περί αντιδράσεως στο “σύστημα”. Χρόνια τώρα πολλοί συνειδητοί και αγωνιούντες συμπατριώτες θέλουν να βρουν λύση, να κτυπήσουν αυτό το κακό “σύστημα” που όλους μας θίγει. Ιδίως στον χώρο της αριστεράς το να χτυπηθεί το σύστημα ή να καταγγέλλεται κοντεύει να είναι υποστατική αρχή. Όχι ότι δεν έχει αξία, αλλά δεν αρκεί. Θα φέρω και πάλι ένα παράδειγμα από όλο χώρο, που πιθανά να καταδείξει το ατελέσφορο του πράγματος. Εάν καθαρίσεις ένα χωράφι και το αφήσεις για λίγο καιρό, σύντομα θα το ξαναβρείς με ζιζάνια και τελικά αν μόνο το καθαρίζεις θα βρεθείς σε έναν αέναο κύκλο του να καθαρίζεις και πάλι να το βρίσκεις με ζιζάνια κλπ. Μία είναι η ριζική λύση στο πρόβλημα: το να αρχίσεις να καλλιεργείς το χωράφι.
Δεν αρκεί λοιπόν η αντίδραση και η καταγγελία για να απαλλαγείς από τα όποια κακά. Πρέπει να περάσεις στην δράση της καλλιέργειας για να μειωθεί ο χώρος ανάπτυξης του αρνητικού, του κακού και βλαβερού!

Ολόκληρο τον 20ο αιώνα τον ζήσαμε αγωνιώντες και πολλά δεν καταφέραμε προς τον εξανθρωπισμό των κοινωνιών μας και όσον αφορά την χώρα μας προς μια δικαιότερη κοινωνία, μια υγιέστερη δημοκρατία και ένα πιο βέβαιο γεωπολιτικά κράτος. Σωρεύτηκαν πια πολλά γκρεμίδια των ονείρων μας.

Ήρθε η ώρα να πιαστούμε από κάποιες βασικές έννοιες, στοιχειώδεις και θεμελιώδεις. Να χτίσουμε ένα σύστημα, ξεκινώντας πρώτα από το μέσα μας και μετά να φροντίσουμε να το ταιριάξουμε με τον διπλανό μας.

Μακρύς είναι αυτός ο δρόμος, αλλά εδώ που φτάσαμε δεν υπάρχει κάτι άλλο. Δεν υπάρχουν εύκολες και γρήγορες λύσεις. Καραδοκεί η πλήρης φθορά, η απαξίωση και στο τέλος της ολισθηρότατης ατραπού που δεκαετίες ακολουθούμε βρίσκεται -πολύ φοβάμαι- η ανυπαρξία. Γιατί τι ωφελεί να ζεις, αλλά να χάσεις την ψυχή σου, τελικά να μην υπάρχεις, να μην υπάρχει η χώρα και ο τρόπος της ιδιοπροσωπίας σου. Να μην υπάρχει αυτό που τόσο πολύ κάποιοι πονάμε και ποθούμε, την ελληνικότητα και τον τρόπο πολιτισμού αυτής της σπουδαίας γωνιάς της γης…

Είναι κάποια χρόνια που με στοιχειώνει μία φράση4: “ζω την κατάρρευση των λέξεων γύρω μου”.

Η δικιά μου λοιπόν πρόταση για το Υπαρξιακό είναι να σεβαστούμε και να ορθώσουμε στο ύψος τους τις λέξεις. Μετά νομοτελειακά θα έρθει η ώρα για τον τόπο και τις ζωές μας.

  1. Στην συνέχεια θα αναφέρεται απλά και ως “Υπαρξιακό”.

  2. Σχετικά την ΕΡΤ στο https://www.ert.gr/ert-arxeio/kostas-axelos-4-fevroyarioy-2010/ και στο αρχείο της στο https://archive.ert.gr/69027/ στην θαυμάσια εκπομπή της τότε κρατικής τηλεοράσεως, ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ.

  3. Καθόλου δεν με ενδιαφέρει η θέση των διαφόρων ellinikahoaxes, για το ότι ο Ρήγας δεν είναι ο πρώτος που σκέφτηκε την φράση. Και μόνη η μεταφορά της από αυτή και μόνο στα καθ’ ημάς, συνιστά μεγίστη προσφορά!

  4. Την είχε αρθρώσει ο αδελφός μου, συγγραφέας, φυσικός, ποιητής, αγρότης

ΥΓ. Το παρόν στηρίζεται σε προφορικές σημειώσεις λίγο μετά από την συνάντηση του Νοέμβρη.