Αναδημοσιεύουμε ένα εκτενές κείμενο / ανάλυση του Αμερικανοελβετού καθηγητή Διεθνών Οικονομικών, πρώην προέδρου του Κέντρου Έρευνας Οικονομικών Πολιτικών και συγγραφέα, Richard Baldwin, με τίτλο «Ποια είναι τα έξι στοιχεία που πρέπει να γνωρίζετε για το μέλλον του εμπορίου;». Μέσα από κατατοπιστικά διαγράμματα και στοιχεία, ο Baldwin δίνει μια ενδιαφέρουσα οπτική για τις κομβικότερες εξελίξεις της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης, καταγράφοντας τις βασικές πλανητικές τάσεις των αλυσίδων αξίας.
Το άρθρο μετέφρασε ο Αλέξης Οικονομίδης
Του Richard Baldwin
Η παγκοσμιοποίηση γνώρισε μεγάλες μετατοπίσεις τους τελευταίους δύο αιώνες.
Τρείς έτσι όπως τις μετρώ.
Κατά το μεγαλύτερο διάστημα της πορείας του ανθρώπινου πολιτισμού, η παγκόσμια κατανομή του εισοδήματος παρέμεινε αρκετά σταθερή για δύο απλούς λόγους.
- Πρώτον, τα κατά κεφαλήν εισοδήματα δεν ήταν πολύ διαφορετικά μεταξύ των περιφερειών.
Παρέμεναν χαμηλά, κυμαινόμενα σε μια περιοχή κοντά στο κατώτατο επίπεδο επιβίωσης, το οποίο ο Maddison (2007) εκτιμά ότι είναι 400 $ ετησίως. - Δεύτερον, τα κατοικήσιμα μέρη της γης έχουν κατοικηθεί επί μακρόν, με το κλίμα να υπαγορεύει τα μεγέθη των πληθυσμών. Γι’ αυτό η κατανομή του παγκόσμιου πληθυσμού ήταν αρκετά σταθερή.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Maddison, περίπου το 60% των ανθρώπων ζούσε στην Ινδία και την Κίνα από το έτος 1 έως το έτος 1820. Το μερίδιο πληθυσμού των G7 (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ιταλία, Καναδάς – με συμμετοχή της ΕΕ ως μη απαριθμημένο μέλος) αυξήθηκε ελαφρά από 9% το έτος 1 σε 13% το 1820.
Όπως δείχνει το παρακάτω διάγραμμα, αυτά τα δύο δεδομένα παρήγαγαν αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί η «Μεγάλη Στασιμότητα» στην κατανομή του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Μέχρι το 1820, η Ινδία και η Κίνα αντιπροσώπευαν περίπου το ήμισυ και το μερίδιο της G7 ήταν κάτω από το 20%.
Όπως μπορείτε να δείτε από το διάγραμμα, η έναρξη της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης το 1820 σχετίστηκε με τη Μεγάλη Απόκλιση (στα εισοδήματα και συνεπώς στα μερίδια επί του παγκόσμιου εισοδήματος). Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη μετατόπιση στο παγκόσμιο πλαίσιο. Η δεύτερη μετατόπιση ήρθε με την επανάσταση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (Information & Communication Technologies (ICTs) γύρω στο 1990. Αυτή ώθησε τον κόσμο προς αυτό που ονόμασα «Μεγάλη Σύγκλιση» – που, όχι τυχαία – είναι ο τίτλος του βιβλίου μου του 2016 για το θέμα (Baldwin 2016).
Η διάκριση ανάμεσα σε «Μεγάλη Σύγκλιση» και «Μεγάλη Απόκλιση» αφορά τα εισοδήματα, όχι την παγκοσμιοποίηση. Ως προς τα πρώτα η ορολογία είναι αρκετά θεμελιωμένη. Όχι όμως το ίδιο και ως προς τις αντίστοιχες φάσεις της παγκοσμιοποίησης.
Οι μεγάλες μετατοπίσεις της παγκοσμιοποίησης.
Οι δύο πρώτες μετατοπίσεις που συνέβησαν στην παγκοσμιοποίηση είναι αρκετά ευρέως αναγνωρισμένες, ακόμη κι αν υπάρχει μικρή συμφωνία ως προς την ονομασία τους.
Η πρώτη και η δεύτερη ανισόμετρη διαφοροποίηση
Γύρω στο 1820, όταν ξεκίνησε η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση (O’Rourke and Williamson 2002), τα αγαθά άρχισαν να διασχίζουν μαζικά τα σύνορα. Τόσο πολύ που οι εγχώριες τιμές άρχισαν να επηρεάζονται από τις διεθνείς συνθήκες προσφοράς και ζήτησης, όχι μόνο από τις εγχώριες. Αυτή η πρώτη φάση διήρκεσε περίπου μέχρι το 1990. Αποκαλώ εδώ και δύο δεκαετίες αυτή τη φάση, την «πρώτη περίοδο ανισόμετρης διαφοροποίησης εντός της παγκοσμιοποίησης». (Baldwin 2006).
Η έκρηξη των εξαγωγών της πρώτης περιόδου ανισόμετρης διαφοροποίησης ήρθε από κοινού με τη βιομηχανική συσσώρευση και τις ενδογενείς αναπτυξιακές δυνάμεις για να πυροδοτήσουν μια απογείωση της αύξησης του εισοδήματος στα σημερινά πλούσια έθνη. Στις σημερινές φτωχές χώρες, δεν παρατηρήθηκε κάτι αντίστοιχο. Αυτή η αλλαγή, έβαλε τέλος στη «Μεγάλη Στασιμότητα» (κατά τη διάρκεια της οποίας η Ευρώπη είχε υπάρξει η φτωχή βορειοδυτική χερσόνησος της ευρασιατικής ηπείρου και τα πλούσια έθνη βρίσκονταν όλα στην Ανατολική Μεσόγειο και νότια και ανατολικά των Ιμαλαΐων). Το αποτέλεσμα ήταν η «Μεγάλη Απόκλιση» (Pomeranz 2000). Ήταν η εποχή που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά τα τεράστια εισοδηματικά χάσματα που χαρακτηρίζουν τον σημερινό κόσμο.
Περίπου από το 1990, η φύση της παγκοσμιοποίησης άλλαξε ριζικά. Κατά την περίοδο της πρώτης ανισόμετρης διαφοροποίησης, τα σημερινά πλούσια έθνη βιομηχανοποιήθηκαν ενώ οι πρώην βιομηχανικοί ηγέτες (Ινδία και Κίνα) αποβιομηχανοποιήθηκαν. Τα σημερινά πλούσια έθνη αναπτύχθηκαν πιο γρήγορα από τα έθνη που σήμερα δεν είναι πλούσια.
Από το 1990, η G7 εισήλθε σε φάση αποβιομηχανοποίησης ενώ μια χούφτα Αναδυόμενες Οικονομίες εκβιομηχανίστηκαν με ιστορικά πρωτόγνωρους ρυθμούς, και αυτό, με τη σειρά του, πυροδότησε μια χωρίς προηγούμενο ταχεία εισοδηματική άνοδο. Αυτή η ανάπτυξη, με τη σειρά της, πυροδότησε τον Μεγάλο Υπερ-Κύκλο αύξησης της εμπορευματικής κυκλοφορίας, που αύξησε τα εισοδήματα ενός ολόκληρου διαφορετικού συνόλου πρώην φτωχών εθνών που εξάγουν εμπορεύματα.
Αυτή η φάση, την οποία ονόμασα δεύτερη ανισόμετρη διαφοροποίηση εντός της παγκοσμιοποίησης σε εργασία μου το 2006, συνδυάστηκε με τη «Μεγάλη Σύγκλιση». Και αυτό, όχι τυχαία, έγινε το πρώτο μέρος του τίτλου του βιβλίου μου του 2016 που εξηγεί πώς και γιατί η παγκοσμιοποίηση άλλαξε τόσο ριζικά («Η Μεγάλη Σύγκλιση: Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και η νέα παγκοσμιοποίηση» – The Great Convergence: Information Technology and new globalization).
Η τρίτη ανισόμετρη διαφοροποίηση εντός της παγκοσμιοποίησης.
Αυτή περιλαμβάνει και κάνει πιο διακριτούς τους αποφασιστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τη νέα μετατόπιση εντός της παγκοσμιοποίησης, που αφορούν την άνοδο του εμπορίου υπηρεσιών.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου μου του 2016, χρησιμοποίησα τη λογική της διαφοροποίησης για να προβλέψω μια τρίτη διαφοροποίηση όπου η ψηφιακή τεχνολογία θα επέτρεπε την εκμετάλλευση του αρμπιτράζ (των τεράστιων μισθολογικών διαφορών στις υπηρεσίες) – όπως ακριβώς το στοιχείο της υπεράκτιας εξαγωγής κεφαλαίου, επέτρεψε στη δεύτερη διαφοροποίηση την εκμετάλλευση του αρμπιτράζ των μισθολογικών διαφορών στη μεταποίηση. Η υπεράκτια κεφαλαιακή κίνηση επέτρεψε στις εταιρείες της G7 να μετακινήσουν την τεχνολογία τους προς στους εργαζόμενους, αντί να μετακινήσουν τους εργαζόμενους προς την τεχνολογία τους.
Παραδόξως, με γοήτευσαν το 2015 (όταν τελείωνα το χειρόγραφο) τα τηλεκατευθυνόμενα ρομπότ. Η τηλεχειρουργική ήταν η αφορμή που με διήγειρε. Για παράδειγμα, συγκλονίστηκα σε ένα παράξενο συνέδριο για τα ρομπότ στο Όσλο στη διάρκεια του οποίου αυτά καθάριζαν τα δωμάτια ξενοδοχείου, ενώ οι χειριστές τους βρίσκονταν στο Ναϊρόμπι. Ανέφερα τότε όντως τους εξ αποστάσεως εργαζόμενους γραφείου αλλά πάντως εξακολουθούσα να βρίσκομαι υπό την επιρροή της σωματικής εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, έκανα την πρόβλεψη ότι η ψηφιακή τεχνολογία (αυτό που λέγαμε τότε ICT) θα επέτρεπε το αρμπιτράζ στις υπηρεσίες εργασίας. Επικαιροποίησα και βελτίωσα αυτήν μου την πρόβλεψη στο βιβλίο μου του 2019, The Globotics Upheaval («Οι αναστατώσεις της εποχής της παγκοσμιοποιημένης ρομποτικής»).
Τέσσερα στοιχεία για το εμπόριο στον τομέα της μεταποίησης.
Βρισκόμαστε τώρα στην τρίτη μεγάλη μετατόπιση μέσα στην παγκοσμιοποίηση. Την κινεί το χαμηλότερο κόστος της face-to-face επικοινωνίας που έκανε τους εξ αποστάσεως εργαζόμενους να είναι λιγότερο «εξ αποστάσεως» και αυτό, με τη σειρά του, αυξάνει την εμπορική κίνηση σε υπηρεσίες γραφείου και επαγγελματικές υπηρεσίες.
Εδώ είναι επτά στοιχεία σχετικά με αυτή την μετατόπιση
Το εμπόριο αγαθών έπιασε οροφή τη δεκαετία του 2000 – πολύ πριν η γεωπολιτική γίνει σημαντικός παράγοντας.
Το εμπόριο αγαθών έπιασε οροφή τη δεκαετία του 2000 (διάγραμμα παρακάτω).
Το αριστερό διάγραμμα δείχνει το μερίδιο των παγκόσμιων πραγματικών εξαγωγών αγαθών ως ποσοστό του πραγματικού ΑΕΠ από το 2000 με το 2015 ως βάση (100) για να καταστεί δυνατή η σύγκριση των τάσεων. Η μία καμπύλη δείχνει τον λόγο για το σύνολο των αγαθών, η άλλη το αντίστοιχο για τα βιομηχανικά προϊόντα. Το γεγονός ότι τα μεταποιημένα προϊόντα αυξήθηκαν πολύ πιο γρήγορα από το 1990 είναι σύμπτωμα της 2ης διαφοροποίησης. Στο πλαίσο της οι κατασκευαστές μετέφεραν υπεράκτια τις παραγωγικές φάσεις έντασης εργασίας και τα εμπορεύματα άρχισαν να διασχίζουν πολλαπλασιαστικά τα σύνορα ως ανταλλακτικά και εξαρτήματα προτού ενσωματωθούν στα τελικά προϊόντα.
Όλα αυτά όπως φαίνεται τελείωσαν το 2008. Έχω γράψει εκτενώς για το πώς το 2008 είναι μια ψευδής κορύφωση, ψευδής μεν αλλά που αποκαλύπτει μια πραγματική αλήθεια. Και αυτή η πραγματική αλήθεια είναι ότι η εποχή των πολλαπλών διαδρομών των εμπορευόμενων βιομηχανικών προϊόντων έχει παρέλθει.
Το δεξιό διάγραμμα δείχνει τις αναλογίες για τα συνολικά αγαθά, τα αγαθά του αγροτικού τομέα και εκείνα του τομέα εξορύξεων και καυσίμων. Εδώ βλέπουμε ότι οι τάσεις είναι ριζικά διαφορετικές όσον αφορά τα εμπορεύματα του πρωτογενούς τομέα από ό,τι στα βιομηχανικά προϊόντα. Οι ροές στους τομείς των εξορύξεων και καυσίμων παραμένουν αρκετά επίπεδες και επιπλέον μειώνονται ελαφρά από τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Τα αγροτικά προϊόντα κινούνται επίσης μάλλον επίπεδα, αλλά τείνουν να αυξάνονται αργά με την πάροδο του χρόνου.
Είναι αποκαλυπτικό ότι οι τάσεις που αφορούν τα προϊόντα της μεταποίησης είναι ριζικά διαφορετικές από τις τάσεις που αφορούν τα υπόλοιπα εμπορεύματα. Αυτό υποδηλώνει ότι η αλλαγή στην παγκοσμιοποίηση αφορά σε μεγάλο βαθμό τις αλλαγές στη μεταποίηση.
Οι αλυσίδες εφοδιασμού της βιομηχανικής παραγωγής σε πορεία αναστροφής της διασποράς τους
Το επόμενο στοιχείο είναι ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού της βιομηχανικής παραγωγής βρίσκονται σε πορεία αναστροφής της διεσποράς στο χώρο των επιμέρους κρίκων τους, όπως σημείωσα στην ανάρτησή μου “ Factful Friday” στο LinkedIn, στις 26 Ιανουαρίου. Παραπέμπω σ’ αυτήν για να μην επαναλαμβάνω εδώ τα ίδια πράγματα.
Η “Today’s Factful Friday της 26 Ιανουαρίου 2024 εστιάζει σε ένα περίεργο πράγμα που συμβαίνει στις βιομηχανικές αλυσίδες εφοδιασμού παγκοσμίως. Κινούνται αντιστρέφοντας την προηγούμενη διασπορά τους. Δηλαδή, οι κατασκευαστές χρησιμοποιούν μειωμένες βιομηχανικές εισροές για την παραγωγή των τελικών αγαθών απ’ ό,τι προγενέστερα. Αυτό το γεγονός, περίεργο ούτως ή άλλως, γίνεται ακόμα πιο περίεργο καθώς συνεχίζεται εδώ και μια δεκαετία. Ξεκίνησε πολύ πριν η αποπαγκοσμιοποίηση γίνει λέξη της μόδας.
Τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους. Το παραπάνω γράφημα δείχνει αυτό που ονόμασα Global (Λόγο Καθολικής Διασποράς) – Fragmentation Ratio (GFR) στην ανάρτηση του Ιανουαρίου. Απαιτεί εξήγηση.
Για να μπουν τα πράγματα σε μια σειρά, αυτό σχεδόν πάντα περιλαμβάνει έναν ορισμό. Η ακαθάριστη παραγωγή ενός κλάδου, για παράδειγμα της μεταποίησης, είναι το άθροισμα της αξίας των παραγόμενων τελικών και ενδιάμεσων αγαθών. Η αξία των ενδιάμεσων προϊόντων δεν αθροίζεται καθώς αυτά αναλίσκονται για την παραγωγή των τελικών προϊόντων. Ή ακριβέστερα, όποια προστιθέμενη αξία υπάρχει στα ενδιάμεσα προϊόντα εμφανίζεται τελικά στα τελικά αγαθά, οπότε το ΑΕΠ την αφαιρεί για να αποφευχθεί η διπλή καταμέτρηση.
Στην περίπτωση των βιομηχανοποιημένων ενδιάμεσων προϊόντων, σχεδόν όλα χρησιμοποιούνται στον μεταποιητικό τομέα. Έτσι, το μερίδιο των ενδιάμεσων προϊόντων στην ακαθάριστη παραγωγή είναι ένα χοντρικό μέτρο του πόσο επιμήκεις ή αντίστροφα υψηλής συσπείρωσης είναι οι αλυσίδες εφοδιασμού.
Εδώ είναι άλλος ένας τρόπος για να το δούμε. Το GFR, ως λόγος, έχει έναν αριθμητή και έναν παρονομαστή.
- Ο αριθμητής του GFR αντιπροσωπεύει τη συνολική αξία των ενδιάμεσων προϊόντων που χρησιμοποιούνται από τους κατασκευαστές.
- Ο παρονομαστής αντιπροσωπεύει την ακαθάριστη παραγωγή του μεταποιητικού τομέα.
Καθώς οι συνολικές πωλήσεις ισούνται με το συνολικό κόστος όπου το κέρδος θεωρείται μέρος του κόστους κεφαλαίου, το GFR είναι το κλάσμα των συνολικών δαπανών παραγωγής που αντιπροσωπεύει το κόστος των ενδιάμεσων αγαθών.
Εν ολίγοις, το GFR είναι το μερίδιο των ενδιάμεσων προϊόντων επί του κόστους. Εάν το GFR είναι σχεδόν μηδενικό, η διαδικασία βιομηχανικής παραγωγής είναι με πολύ μικρή διασπορά των ενδιάμεσων κρίκων (και προϊόντων), όπως η διαδικασία που δημιούργησε ο Henry Ford στο σχεδόν αυτόνομο εργοστάσιό του στο River Rouge στο Michigan. Εάν το GFR είναι πολύ υψηλό, η διαδικασία βιομηχανικής παραγωγής είναι υψηλής διασποράς των ενδιάμεσων προϊόντων. Με λίγη διαίσθηση, μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι η «δεύτερη φάση άρσης της διαφοροποίησης» έκανε τις αλυσίδες εφοδιασμού πιό επιμήκεις – τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο. Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών απλά έκαναν πολύ πιο εφικτή την αγορά ενδιάμεσων προϊόντων από την επιτόπια παραγωγή τους.
Περνώντας στο επόμενο διάγραμμα, βλέπουμε ότι η χωρική διασπορά (των αλυσίδων εφοδιασμών) κινήθηκε απότομα ανοδικά από το 2000, αλλά άρχισε να μειώνεται από το 2013. Αυτό σημαίνει ότι η σημασία των ενδιάμεσων προϊόντων στη μεταποίηση βαίνει μειούμενη από το 2013.
- Η παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή, με άλλα λόγια, κινείται με απομείωση της διασποράς της εδώ και μια δεκαετία.
Οι εταιρείες κατασκευάζουν προϊόντα με λιγότερα αγορασμένα βιομηχανικά ενδιάμεσα προϊόντα.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το GFR δεν κάνει διάκριση μεταξύ εγχώριας και εισαγόμενης παραγωγής ενδιάμεσων προϊόντων. Από εκεί προέρχεται το “G” στο GFR (το GFR εξετάζει τα ενδιάμεσα προϊόντα ανεξαρτήτως προέλευσης). Με απλά λόγια, ο GFR επικεντρώνεται στη φύση της διαδικασίας παραγωγής και όχι στο πόσο παγκοσμιοποιημένη είναι η κλίμακά της.
Το γράφημα του Global Fragmentation Ratio (GFR) δείχνει ότι το GFR χωριστά για τις έξι δυνάμεις – μεγάλους παραγωγούς: Κίνα, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Ινδία και Κορέα. Όλες οι τιμές του GFR είναι πάνω από 55% – μια σαφής απεικόνιση του βαθμού κατακερματισμού της βιομηχανικής παραγωγής σήμερα. Και κάθε έθνος – μεγάλος παραγωγός ακολουθεί την παγκόσμια τάση αναστροφής της διασποράς. Τα παλαιά κέντρα παραγωγής (ΗΠΑ, Ιαπωνία και Γερμανία) ξεκίνησαν λίγο νωρίτερα, ας πούμε στα τέλη της δεκαετίας του 2000. Τα ευρήματα όσον αφορά την Κίνα είναι λιγότερο σαφή. Το GFR της Κίνας έχει υποχωρήσει από το 2013, αλλά μόνο με μέτριο τρόπο. Το GFR για την Ινδίας και την Κορέα, αντίθετα, υποχώρησε σαφώς γύρω στο 2013.
Λίγη έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι οι βιομηχανικές αλυσίδες παραγωγής των ΗΠΑ είναι λιγότερο διεσπαρμένες το 2020 από ό,τι ήταν το 1995, λίγο πριν τεθεί σε πλήρη κίνηση ο «δεύτερος διαχωρισμός». Αντιστοίχως, το GFR της Κίνας μετρήθηκε, το 2020, με ελάχιστη διαφορά σε σχέση με το 1995. Για αυτές τις οικονομίες, η υπερδιασπορά των αλυσίδων εφοδιασμού υπήρξε παροδική.
Οι βιομηχανικές αλυσίδες εφοδιασμού τοπικοποιούνται.
Η αναστροφή της διασποράς αφορά τις διαδικασίες παραγωγής, όχι τις διαφοροποιήσεις των αποφάσεων σχετικά με την προέλευση των προμηθευτών. Περνάμε τώρα σε ένα άλλο εντυπωσιακό γεγονός σχετικά με τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Τοπικοποιούνται. Και αυτό γίνεται από το 2012. Τουλάχιστον μερικές από τις περιπτώσεις επαναπατρισμού (re-shoring ) και επαναφοράς από υπεράκτιες σε φίλιες τοποθεσίες (friend-shoring) για τις οποίες διαβάζουμε τόσο συχνά είναι παλιά νέα.
Κατά τη διάρκεια της «δεύτερης φάσης διαφοροποίησης» – όταν η υπεράκτια μετατόπιση της βιομηχανικής παραγωγής ήταν σε πλήρη εξέλιξη – οι αλυσίδες εφοδιασμού αποτοπικοποιήθηκαν, ή για να το θέσω πιο άμεσα – παγκοσμιοποιήθηκαν. Από το 2012 περίπου, ωστόσο, αυτή η τάση αναστράφηκε όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα.
Στο αριστερό διάγραμμα η καμπύλη είναι ο λόγος που έχει στον αριθμητή του το άθροισμα των εισαγωγών όλων των εθνών σε βιομηχανικές ενδιάμεσες εισροές ενώ ο παρονομαστής είναι η παγκόσμια χρήση των βιομηχανικών εισροών συνολικά. Στο δεξιό διάγραμμα η πορτοκαλί καμπύλη δείχνει τη χρήση ενδιάμεσων εισροών από τη μεταποίηση σε όλο τον κόσμο ενώ η μαύρη καμπύλη δείχνει τις εισαγωγές ενδιάμεσων εισροών παγκοσμίως. Οι καμπύλες δείχνουν ότι η χρήση και οι εισαγωγές αυξήθηκαν μεταξύ 1995 και 2020.
Η μαύρη καμπύλη αυξήθηκε ταχύτερα από την πορτοκαλί καμπύλη μέχρι το 2004, οπότε ο λόγος αυξήθηκε. Αλλά από το 2004 η πορτοκαλί καμπύλη αυξάνεται ταχύτερα από την μαύρη καμπύλη, γι’ αυτό και ο λόγος στο αριστερό διάγραμμα μειώνεται από το 2004.
Από το 2012 έως το τέλος των διαθέσιμων δεδομένων το 2020, όλα τα έθνη άρχισαν να αγοράζουν μεγαλύτερο μέρος των βιομηχανικών εισροών τους εγχωρίως. Με άλλα λόγια, αποπαγκοσμιοποιούσαν τις αλυσίδες εφοδιασμού.
Ακολούθησαν αυτή την τάση όλα τα έθνη – μεγάλοι βιομηχανικοί παραγωγοί; Η απάντηση είναι καταφατική, αν και φαινομενικά καταφατική για την Κίνα (όπως θα δούμε παρακάτω η Κίνα έχει γίνει ο ΟΠΕΚ των βιομηχανικών εισροών).
Η G7 αποβιομηχανοποιείται.
Αυτό είναι ένα θέμα που έχει παραμείνει ξεκάθαρο για δεκαετίες, όπως δείχνει το παραπάνω διάγραμμα. Το μερίδιο της G7 στην παγκόσμια μεταποίηση (εδώ μετριέται με το ΑΕΠ της μεταποίησης) ανερχόταν σε δύο τρίτα (66%) το 1999 και έχει μειωθεί σε 37% το 2020. Ίσως θα έπρεπε να αποκαλούμε το G7 «αποβιομηχανοποιημένα έθνη» αντί – όπως συνηθίζαμε – τα βιομηχανικά έθνη.
Η απώλεια μεριδίων της G7 καλύφθηκε σχεδόν πλήρως από μόλις έξι αναδυόμενες οικονομίες (Κίνα, Ινδία, Κορέα, Ινδονησία, Ταϊλάνδη και Βραζιλία). Πολλές από αυτές, όπως η Ινδονησία και η Βραζιλία, δεν μετατράπηκαν σε πρωταθλητές εξαγωγών. Εκεί η εκβιομηχάνιση βασίστηκε περισσότερο σε μια ακμάζουσα εγχώρια αγορά.
Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα πράγματα σε αυτό το γράφημα είναι το γεγονός ότι ολόκληρος ο υπόλοιπος κόσμος (πλην G7 και των έξι αναδυόμενων οικονομιών) διατηρήθηκε περίπου στα ίδια επίπεδα κατά τη διάρκεια ολόκληρης της δεύτερης φάσης διαφοροποίησης. Οι χώρες που δεν συμμετείχαν στην παγκόσμια επανάσταση των αλυσίδων αξίας – και δεν απέκτησαν την τεχνογνωσία που προέκυψε από αυτήν – δεν ανέβηκαν στην διεθνή κατάταξη.
Στο βιβλίο μου του 2016, το ονόμασα αυτό “shocking share shift” «συγκλονιστική αλλαγή μεριδίων».
Η Κίνα ήρθε για να κυριαρχήσει στην παγκόσμια μεταποίηση.
Ενώ απαρίθμησα έξι αναδυόμενες οικονομίες, η Κίνα αντιπροσωπεύει τη μερίδα του λέοντος (ή να πω τη μερίδα του δράκου;). Πολλοί αναλυτές το έχουν σημειώσει αυτό. Το έκανα με μεγάλη λεπτομέρεια σε μια στήλη του VoxEU τον Ιανουάριο του 2024 με τίτλο: «Η Κίνα είναι η μόνη παραγωγική υπερδύναμη στον κόσμο».
Στο ανωτέρω διάγραμμα, βλέπουμε ότι το μερίδιο της Κίνας στην ακαθάριστη μεταποιητική παραγωγή αυξήθηκε από 5% του παγκόσμιου συνόλου σε 35%. Πέρασε την Γερμανία τη δεκαετία του 1990, την Ιαπωνία στα μέσα της δεκαετίας του 2000 και τις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του 2000.
Το δεξιό διάγραμμα δείχνει ότι η βιομηχανική παραγωγή της Κίνας, από το 2020, είναι μεγαλύτερη από τις επόμενες εννέα μεγαλύτερες μεταποιητικές χώρες μαζί (την G7 συν την Ινδία και την Κορέα). Αυτό είναι εκπληκτικό. Είναι ένα γεγονός καθοριστικής σημασίας στον σημερινό κόσμο.
Πολύ απλά, δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για μεταποίηση χωρίς να δει την Κίνα ως ειδική περίπτωση. Το θέμα είναι τα ποσοστά αναστροφής της διασποράς των αλυσίδων εφοδιασμού και των τάσεων τοπικοποίησης σε πλανητική κλίμακα με και χωρίς την Κίνα.
Η τάση αναστροφής της διασποράς των αλυσίδων εφοδιασμού (defragmentation) φαίνεται πολύ πιο εκτεταμένη χωρίς την Κίνα (αριστερό πλαίσιο), αλλά η τοπικοποίηση στην πραγματικότητα εξαφανίζεται χωρίς την Κίνα (δεξιό πλαίσιο).
Το παράδοξο της Κίνας.
Αυτός ο συνδυασμός γεγονότων φαίνεται παράδοξος. Η Κίνα αποπαγκοσμιοποιείται και στρέφεται προς τα έσω όσον αφορά τη μεταποίηση, αλλά κυριαρχεί στην παγκόσμια μεταποίηση.
Το δεξιό γράφημα δείχνει πώς η Κίνα μπορεί να κυριαρχεί στο παγκόσμιο εμπόριο και την παραγωγή, αλλά να εξακολουθεί να γίνεται πιο κλειστή. Η πράσινη καμπύλη δείχνει το μερίδιό της στην παγκόσμια παραγωγή (αυξάνεται στο 35%) και το παγκόσμιο μερίδιο των εξαγωγών της να αυξάνεται επίσης γρήγορα, αλλά όχι τόσο γρήγορα όσο το μερίδιο παραγωγής της.
Όταν ο παρονομαστής του κλάσματος αυξάνει πιό γρήγορα από τον αριθμητή, ο λόγος μειώνεται παρόλο που αριθμητής και παρονομαστής αυξάνονται και οι δύο αλματωδώς.
Η Κίνα κυριαρχεί στις παγκόσμιες βιομηχανικές αλυσίδες εφοδιασμού.
Το παρακάτω γράφημα δείχνει το κλάσμα των βιομηχανικών συντελεστών παραγωγής που χρησιμοποιούνται από τις χώρες εισαγωγής που παρατίθενται και έχουν την προέλευσή τους στην αναφερόμενη χώρα πώλησης.
Ο παρονομαστής δεν περιλαμβάνει μόνο τα εισαγόμενα ενδιάμεσα αγαθά αλλά και αυτά που παράγονται τοπικά. Αυτό το μέτρο δείχνει με επάρκεια την έκταση της εξάρτησης μιας χώρας εισαγωγέα από την αλυσίδα εφοδιασμού της χώρας εξαγωγής. (Στην εργασία μου με τη Rebecca Freeman και τον Άγγελο Θεοδωρακόπουλο, παρουσιάσαμε αυτόν τον δείκτη εφοδιαστικής αλυσίδας και τον ονομάσαμε FPEM, συντομογραφία του Foreign Production Exposure: iMport side – Έκθεση σε εξωτερική παραγωγή: πλευρά του εισαγωγέα).
Αυτά τα διαγράμματα κυρίως εστιάζουν στην εξάρτηση των χωρών της G7 από την αλυσίδα εφοδιασμού της Κίνας. Ωστόσο, η ανάλυση περιλαμβάνει επίσης την αντίστροφη έκθεση: την εξάρτηση της κινεζικής μεταποίησης από ενδιάμεσα αγαθά που παράγονται στις χώρες της G7.
Τα γραφήματα εμφανίζουν δύο βασικές τάσεις: η πρώτη, που απεικονίζεται με μια αύξουσα κόκκινη καμπύλη, δείχνει το αυξανόμενο μερίδιο των ενδιάμεσων εισροών στη μεταποίηση, που εισάγονται από την Κίνα, για καθεμία από τις χώρες της G7. Η δεύτερη τάση, που αντιπροσωπεύεται από μια πτωτική μπλε καμπύλη, δείχνει τη φθίνουσα εξάρτηση της Κίνας από βιομηχανικές εισροές από καθεμία από τις τρεις μεγαλύτερες βιομηχανικές χώρες της G7».
Αυτά τα στοιχεία ήταν ο πυρήνας της έκθεσής μας στο Brookings (Baldwin, Freeman and Theodorakopoulos (2023).
Όσον αφορά την αντίστροφη εξάρτηση – αυτή της Κίνας από βιομηχανικές εισροές εισαγόμενες από τις τρεις χώρες της G7 (ΗΠΑ, Γερμανία και Ιαπωνία) – τα πρώτα δεδομένα, μέχρι το 2005 περίπου, δείχνουν ότι οι τρεις μεγάλες χώρες της G7 ήταν πιο κρίσιμοι προμηθευτές της Κίνας απ’ ότι αντίστροφα. Έκτοτε, η εξάρτηση της Κίνας από τις εισαγωγές από αυτές τις χώρες της G7 μειώνεται σταθερά και τώρα είναι σημαντικά μικρότερη από την αντίστροφη εξάρτηση.
«Το βασικό συμπέρασμα που πρέπει να κρατήσουμε είναι απλό. Υπάρχει μια αξιοσημείωτη, ιστορική ασυμμετρία στην εξάρτηση από τις εφοδιαστικές αλυσίδες ανάμεσα στην Κίνα και τις μεγάλες χώρες του G7, ικανή να διαμορφώσει το παγκόσμιο τοπίο».
Τρία στοιχεία για το εμπόριο υπηρεσιών.
Σχεδόν όλα όσα είδαμε να ισχύουν για τις δύο τελευταίες δεκαετίες του εμπορίου αγαθών αντιστρέφονται για το εμπόριο υπηρεσιών. Ενώ η πρώτη και η δεύτερη φάση διαχωρισμού ξεθωριάζουν, ή τουλάχιστον δεν είναι εκρηκτικές πλέον, η τρίτη φάση διαχωρισμού εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας.
Το ανωτέρω διάγραμμα κάνει το θέμα πολύ εύληπτο.
Οι καμπύλες δείχνουν τις ροές σε αξίες αφού δεν υπάρχουν δείκτες τιμών για το εμπόριο υπηρεσιών (αν μπορείτε να το πιστέψετε!). Η σχετική εξέλιξη του εμπορίου στους μεταποιητικούς κλάδους, του εμπορίου υπηρεσιών και των ροών FDI (Foreign Direct Investments / Άμεσες Ξένες Επενδύσεις – ΑΞΕ) γίνεται ευκρινέστερη θέτοντας ως βάση το 2008. Ολοφάνερα, οι εξαγωγές υπηρεσιών συνεχίζουν να απολαμβάνουν την δυναμική ανάπτυξη που είχε η μεταποίηση στις δεκαετίες του 1990 και του 2000. Η μεταποίηση και οι ΑΞΕ όχι τόσο όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω.
Οι εξαγωγές υπηρεσιών είναι πιο σημαντικές από ό,τι αναμενόταν.
Ένα βασικό στοιχείο που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι η εγχώρια προστιθέμενη αξία των εξαγωγών υπηρεσιών είναι πολύ υψηλότερη από εκείνη των βιομηχανικών εξαγωγών, καθώς οι διεθνείς αλυσίδες παροχής υπηρεσιών μόλις αρχίζουν την άνοδό τους.
Το παρακάτω αριστερό διάγραμμα εστιάζει στην εγχώρια προστιθέμενη αξία που ενσωματώνεται στις εξαγωγές. Η πρώτη εκ των άνω καμπύλη, που αφορά τη μεταποίηση, δείχνει ότι αυτός ο τομέας αντιπροσωπεύει την προστιθέμενη αξία περίπου του μισού του συνόλου του παγκόσμιου εμπορίου, αλλά το ύψος του μειώνεται. Το ποσοστό για το σύνολο των εξαγωγών υπηρεσιών είναι τώρα ελαφρώς χαμηλότερο, λίγο πάνω από το 40%.
Το δεξιό διάγραμμα δείχνει την κατανομή των εξαγωγών υπηρεσιών στις τρεις γενικές κατηγορίες που χρησιμοποιούνται συνήθως. Παραδοσιακά, οι μεταφορές και τα ταξίδια (βασικά ο τουρισμός) αποτελούσαν την μεγάλη μερίδα ενώ οι «λοιπές εμπορικές υπηρεσίες», γνωστές ως OCS (Other Commercial Services), είχαν μικρή συμμετοχή. Αυτή η συνθήκη βρίσκεται σε διαδικασία αντιστροφής. Οι μεταφορές και ο τουρισμός αντιπροσωπεύουν πλέον περίπου το 20% της συνολικής προστιθέμενης αξίας των παγκόσμιων εξαγωγών, ενώ οι OCS, που είναι υπηρεσίες επί της ουσίας βασιζόμενες στις Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ICS), έχουν ανέλθει περίπου στο 17%.
Οι σχετικές πορείες ανάπτυξης παρουσιάζονται στο δεξιό γράφημα, έχοντας αναχθεί όλες με βάση το 1995.
Δεδομένης της πολύ ταχύτερης ανάπτυξης του εμπορίου υπηρεσιών σε σύγκριση με το εμπόριο αγαθών, η σχετική βαρύτητα των υπηρεσιών σε όλο το διεθνές εμπόριο αυξάνεται σταθερά, όπως δείχνει το δεξιό γράφημα. Το 1990, οι OCS αντιπροσώπευαν μόνο το 9% του συνόλου του εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, αλλά μέχρι το 2020 το ποσοστό αυτό είχε τριπλασιαστεί στο 20% και η άνοδός του δεν δείχνει σημάδια κάμψης.
Κατ’ αντιστοιχία, οι υπηρεσίες αποκτούν ένα αυξανόμενο μερίδιο του διεθνούς εμπορίου. Το μερίδιο των υπηρεσιών στο σύνολο αγαθών και υπηρεσιών αυξήθηκε από 16% το 1980 σε 23% το 2019.
Οι ανεπτυγμένες χώρες κυριαρχούν στο εμπόριο υπηρεσιών τώρα αλλά οι εξαγωγές των αναδυόμενων οικονομιών αυξάνονται πολύ πιο γρήγορα μετά το 2016.
Ενώ οι χώρες της G7 σημειώνουν απώλειες στο μεταποιητικό εμπόριο και στην παραγωγή, εξακολουθούν να κυριαρχούν στο παγκόσμιο εμπόριο υπηρεσιών όπως δείχνει το παραπάνω αριστερό διάγραμμα. Ωστόσο, οι εξαγωγές των Αναδυόμενων Αγορών έχουν αυξηθεί πολύ πιο γρήγορα από τις εξαγωγές των αναπτυγμένων χωρών μετά το 2016.
Αυτό υποδηλώνει ότι ένα ανερχόμενο μέρος της αύξησης της συμμετοχής του εμπορίου του τομέα των υπηρεσιών θα συγκεντρώνεται στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις FDI μετατοπίζονται πλέον προς στις υπηρεσίες.
Συμπερασματικά, μόνο οι υπηρεσίες είναι ικανές να οδηγήσουν την ανάπτυξη στις περισσότερες χώρες, καθώς οι ροές του παγκόσμιου εμπορίου μετατοπίζονται από την μεταποίηση στις υπηρεσίες.
Περίληψη και καταληκτικές παρατηρήσεις.
Για να συνοψίσω, θα αναφέρω απλώς τα δεδομένα.
- Το εμπόριο αγαθών έχει πιάσει οροφή.
- Η Κίνα κυριαρχεί στη μεταποίηση.
- Οι αλυσίδες εφοδιασμού παραγωγής βρίσκονται σε πορεία αναστροφής της διασποράς τους και τοπικοποιούνται.
- Το εμπόριο υπηρεσιών δεν έχει πιάσει οροφή. Εξακολουθεί να απολαμβάνει αυτό που είναι τεχνικά γνωστό ως δυναμική (go-go) ανάπτυξη.
- Από πλευράς ενσωματωμένης εγχώριας προστιθέμενης αξίας στις εξαγωγές, οι υπηρεσίες είναι ήδη σχεδόν εξίσου σημαντικές με τα υλικά αγαθά, δεδομένου ότι οι υπηρεσίες είναι πολύ μεγαλύτερης εντάσεως προστιθέμενης αξίας (εντάσεως εργασίας).
- Οι εξαγωγές υπηρεσιών των Αναδυόμενων Οικονομιών είναι μικρές συγκρινόμενες με τις εξαγωγές των ανεπτυγμένων χωρών, αλλά αυξάνονται πολύ ταχύτερα.
* Ο Richard Baldwin είναι καθηγητής Διεθνών Οικονομικών
** Το πρωτότυπο μπορείτε να το βρείτε στον σύνδεσμο: What are the six facts you need to know about the future of trade?
*** Τα διαγράμματα-πίνακες έχουν συμπληρωθεί από: My charts from my 27 June 2024 presentation at Markus Academy, Princeton