Των Β.Σ. Τσελέντη, Δήμητρα Βήνη, Παναγιώτη Φρούντζου και Ναταλίας Αποστόλου-Βήνη *

Περίληψη

Πολίτες του Πειραιά και της Δραπετσώνας συμμετείχαν σε πρόγραμμα Επιστήμης των Πολιτών (CitizenScience) με στόχο την καταγραφή ατμοσφαιρικών ρύπων στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Το πρόγραμμα περιελάβανε ενημέρωση και εκπαίδευση στα θέματα της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, των επιπτώσεων βασικών ρύπων στη Δημόσια Υγεία, μεθοδολογίες παρακολούθησης και καταγραφής ατμοσφαιρικών ρύπων, συλλογή και διαχείριση δεδομένων (datacollectionandhandling), παρουσίαση δεδομένων και γεωαναφορά σε χάρτες. Για την εκτίμηση των συγκεντρώσεων στον αέρα (μg/m3) χρησιμοποιήθηκαν δειγματολήπτες παθητικής προσρόφησης (passivediffusiontubes) της εταιρείας GRADKOU.K., η οποία ανέλυσε τους δειγματολήπτες και διασφάλισε την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων. Οι δειγματολήπτες τοποθετήθηκαν σε διάφορα σημεία του αστικού και βιομηχανικού ιστού των Δήμων Κερατσινίου-Δραπετσώνας και Πειραιά με σκοπό να καταγράψουν τις μέσες μηνιαίες συγκεντρώσεις βασικών ρύπων όπως οξείδια του αζώτου (ΝΟ2), βενζόλιο, τολουόλιο, αιθυλικό βενζόλιο και m-p-ο ξυλένιο, σε µg ανά κυβικό μέτρο (m3) αέρα. Η έρευνα αναδεικνύει σοβαρές υπερβάσεις των νέων ορίων που θέτουν η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Επιπλέον η έρευνα προκρίνει την ανάπτυξη καινοτόμων εργαλείων μέτρησης και συλλογής δεδομένων, καθώς και μεθοδολογιών συλλογικής ερμηνείας των ευρημάτων και παροχής συστάσεων πολιτικής στα πλαίσια της Επιστήμης των Πολιτών.

Επιστήμη των Πολιτών

Η επιστήμη του πολίτη ή των πολιτών, αναφέρεται στην ενεργή συμμετοχή του κοινού σε επιστημονικές έρευνες και μελέτες, όπου επιστήμονες και πολίτες συνεργάζονται για να παράγουν νέα γνώση για την επιστήμη και την κοινωνία. Ο όρος επιστήμη του πολίτη επινοήθηκε τη δεκαετία του 1990 και έκτοτε συνεχώς κερδίζει έδαφος αυξάνοντας τους τομείς της επιστήμης, της πολιτικής και της εκπαίδευσης στους οποίους δραστηριοποιείται με την ευρύτερη κοινωνία. Η επιστήμη των πολιτών είναι μια συλλογική προσπάθεια που περιλαμβάνει εθελοντές με διαφορετικά γνωσιακά πεδία και μόρφωση. Η επιστήμη των πολιτών αντιπροσωπεύει μια τάση όπου αλλάζει τα δεδομένα της σύγχρονης επιστήμης, καθώς προωθεί τον εκδημοκρατισμό της γνώσης μέσα από τη συμμετοχή ατόμων από όλα τα κοινωνικά στρώματα που θέλουν και έχουν την περιέργεια να συμμετέχουν στην επιστημονική ανακάλυψη.

Οι πολίτες επιστήμονες συμβάλλουν σημαντικά στον από κοινού σχεδιασμό ερευνών προσδιορίζοντας τα επιστημονικά ερωτήματα, αναπτύσσοντας καινοτόμα εργαλεία, συλλέγοντας δεδομένα, και συμμετέχοντας ενεργά στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων προωθώντας λύσεις και προτάσεις πολιτικής και διαχείρισης σε θέματα που αφορούν άμεσα τους πολίτες, όπως είναι η Δημόσια Υγεία. Αυτή η συλλογική προσέγγιση συμβάλλει στην ανάπτυξη και εφαρμογή αποτελεσματικότερων και αποδοτικότερων πολιτικών, ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή όπου η φύση των σύγχρονων προκλήσεων όπως η πολιτική πόλωση, η αυξημένη κοινωνική περιθωριοποίηση των μειονοτικών ομάδων, οι αντιεπιστημονικές αφηγήσεις έχουν αυξηθεί αποσταθεροποιώντας τους δημοκρατικούς θεσμούς και την κοινωνική συνοχή. Η άμεση εμπλοκή διαφορετικών ομάδων μέσω της συμμετοχής σε ερευνητικές δραστηριότητες που σχετίζονται με ζητήματα που επηρεάζουν άμεσα τις κοινότητές τους, συμβάλλει στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης, στη διαφάνεια και τη λογοδοσία των αυτοδιοικητικών και κεντρικών αρχών. τα έργα επιστήμης των πολιτών καλλιεργούν το αίσθημα ιδιοκτησίας και επένδυσης στη δημοκρατική διαδικασία. Τέλος, δίνει τη δυνατότητα στις κοινότητες να συμβάλουν ενεργά στην κατανόηση των παγκόσμιων προκλήσεων της ανθρωπότητας αλλά και σημαντικών τοπικών προβλημάτων ενδυναμώνοντας την ευαισθητοποίηση, την κοινωνική καινοτομία, την ένταξη και την κοινή ευθύνη μεταξύ των συμμετεχόντων και καταπολεμώντας την απάθεια και την απεμπλοκή των πολιτών.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση της Επιστήμης των Πολιτών έχει ήδη δημοσιεύσει σημαντικά έγγραφα που αφορούν την επιστήμη των πολιτών περιγράφοντας τόσο τις μεθοδολογίες όσο και τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν για την ευρύτερη κοινωνία

Αφορμή για την διεξαγωγή της έρευνας που παρουσιάζεται σε αυτή την εργασία αποτέλεσαν, κατά πρώτον οι υπερβάσεις των συγκεντρώσεων του τοξικού ρύπου ΝΟ2 στον Πειραιά για την περίοδο από 2020 μέχρι και σήμερα με δεδομένο ότι η Ελλάδα έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για συνεχείς υπερβάσεις των ορίων που ορίζουν οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες (2008/50/ΕΚ)για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα (ΚΥΑ ΗΠ 14122/549/Ε103, ΦΕΚ 488Β/30.3.11). Κατά δεύτερον οι διαμαρτυρίες πολιτών για έντονη δυσοσμία σε περιοχές του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας, καθώς οι περιοχές αυτές βρίσκονται πλησίον βιομηχανικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την επεξεργασία πετρελαιοειδών, χημικές βιομηχανίες, το κέντρο επεξεργασίας λυμάτων όλου του λεκανοπεδίου, κέντρα διαχείρισης στερεών αποβλήτων αστικών λυμάτων κλπ. Τέλος, αξιοποιήθηκαν οι μελέτες έγκριτων ερευνητικών κέντρων της χώρας όπως το Εθνικό Κέντρο Ερευνών Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» και το Εθνικό Αστεροσκοπείο με τη μελέτη, «Εξειδικευμένες Μετρήσεις Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά (με έμφαση πέριξ του λιμανιού) – Ποιοτική και Ποσοτική Διερεύνηση Πηγών Ρύπανσης» από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών το 2018 .

Συμπέρασμα

Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών του Πειραιά στη μελέτη της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ανέδειξε τη δύναμη της συλλογικής δράσης και της επιστήμης των πολιτών (CitizenScience). Μέσα από τη συνεργασία και την άμεση εμπλοκή τους στη συλλογή και ανάλυση δεδομένων, οι πολίτες απέκτησαν ουσιαστική γνώση για την ποιότητα του αέρα και ανέπτυξαν μεγαλύτερη περιβαλλοντική ευαισθησία. Παράλληλα, ενισχύθηκε η διαφάνεια, η εμπιστοσύνη στην επιστημονική διαδικασία και η δυνατότητα διεκδίκησης πιο αποτελεσματικών πολιτικών για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Οι Πολίτες του Πειραιά συμμετέχοντας ενεργά, μεθοδευμένα και ουσιαστικά σε μια επιστημονική διαδικασία απέδειξαν ότι η η ενεργή τους παρουσία είχε πολλαπλά οφέλη όχι μόνο για την επιστήμη, αλλά και την κοινωνία συνολικά.

* Ο Β.Σ. Τσελέντης είναι Ομότιμος Καθηγητής Θαλασσίου Πειριβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Πειραιά. Η Δήμητρα Βήνη είναι Παιδίατρος, ΜSc Δημόσια Υγεία, Δντρια Μονάδας Μεσογειακής Αναιμίας Κρατικό Νοσοκομείο Νίκαιας. Ο Παναγιώτης Φρούντζος είναι Δημοσιογράφος και η Ναταλία Αποστόλου-Βήνη είναι Φοιτήτρια