Εισαγωγή

Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 δεν αποτέλεσαν απλώς μια τρομοκρατική πράξη εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Αποτέλεσαν το καταλυτικό γεγονός που επανακαθόρισε ριζικά το γεωπολιτικό, νομικό και κοινωνικό τοπίο του πλανήτη. Μέσα από μια σύνθετη αλυσίδα πολιτικών αποφάσεων, νομοθετικών μεταρρυθμίσεων και στρατηγικών επιλογών, ο κόσμος μετέπεσε από ένα σύστημα που τουλάχιστον τυπικά σεβόταν τις αρχές του διεθνούς δικαίου και των δημοκρατικών ελευθεριών, σε ένα καθεστώς διαρκούς έκτακτης ανάγκης που κανονικοποίησε την παρακολούθηση, τον έλεγχο και την καταστολή.

Η παρούσα ανάλυση εξετάζει πώς οι επιθέσεις αυτές λειτούργησαν ως το “shock doctrine” που περιέγραψε η Naomi Klein – μια κρίση που επέτρεψε την επιβολή πολιτικών που θα ήταν αδύνατες υπό κανονικές συνθήκες. Από τον USA PATRIOT Act έως τις φυλακές του Γκουαντάναμο, από την παγκοσμιοποίηση της τρομοκρατίας έως την εσωτερίκευση των μηχανισμών ελέγχου, η 11η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε την αρχή μιας νέας εποχής που χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή υποχώρηση των δημοκρατικών θεσμών υπό το βάρος της “ασφάλειας”.

Ο USA PATRIOT Act: Η Νομοθετική Επανάσταση

Ο “Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism Act”, γνωστός ως USA PATRIOT Act, εγκρίθηκε μόλις 45 ημέρες μετά τις επιθέσεις. Αυτή η ταχύτητα δεν ήταν τυχαία – το 342-σελιδες νομοσχέδιο είχε ήδη προετοιμαστεί από το υπουργείο Δικαιοσύνης και περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για εφαρμογή.

Ο Νόμος επανακαθόρισε θεμελιώδεις έννοιες του συνταγματικού δικαίου. Η Τέταρτη Τροπολογία του Αμερικανικού Συντάγματος, που προστατεύει από αδικαιολόγητες έρευνες και κατασχέσεις, καταστράφηκε μέσω των “National Security Letters” – εγγράφων που επιτρέπουν στις υπηρεσίες ασφαλείας να αποκτούν πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα χωρίς δικαστική εντολή. Η αρχή της “probable cause” αντικαταστάθηκε από την ευρύτερη έννοια της “σχετικότητας με έρευνα τρομοκρατίας”.

Ιδιαίτερα προβληματική ήταν η επέκταση του όρου “τρομοκρατία” ώστε να συμπεριλαμβάνει οποιαδήποτε δράση που “φαίνεται να προορίζεται να επηρεάσει τη συμπεριφορά μιας κυβέρνησης μέσω εκφοβισμού ή εξαναγκασμού”. Αυτός ο ορισμός είναι τόσο ευρύς που θα μπορούσε να περιλαμβάνει πολιτικές διαμαρτυρίες, περιβαλλοντικές ενέργειες, ακόμη και δημοσιογραφικές έρευνες.

Η διάταξη “sneak and peek” επέτρεψε στις αρχές να εισέρχονται μυστικά σε κατοικίες και γραφεία χωρίς να ειδοποιούν τους ιδιοκτήτες. Οι “roving wiretaps” επέτρεψαν την παρακολούθηση οποιουδήποτε τηλεφώνου ή υπολογιστή που χρησιμοποιεί ένας ύποπτος, χωρίς να προσδιορίζεται συγκεκριμένη συσκευή. Η διατήρηση στοιχείων έγινε υποχρεωτική για τηλεπικοινωνιακές και διαδικτυακές εταιρείες.

Το Project for the New American Century: Η Στρατηγική Προετοιμασία

Το Project for the New American Century (PNAC), ιδρυμένο το 1997 από νεοσυντηρητικούς στοχαστές όπως ο William Kristol και ο Robert Kagan, είχε ήδη διατυπώσει το όραμα για αμερικανική κυριαρχία στον 21ο αιώνα. Στην έκθεσή του “Rebuilding America’s Defenses” (2000), το PNAC σημείωνε ότι η μετάβαση προς ένα νέο στρατιωτικό παράδειγμα θα ήταν “μια μακρά διαδικασία, εκτός αν συμβεί κάποιο καταστροφικό και καταλυτικό γεγονός – ένα νέο Περλ Χάρμπορ”.

Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου έδωσαν ακριβώς αυτό το “καταλυτικό γεγονός”. Το δόγμα Bush που ακολούθησε ενσωμάτωσε πλήρως τις προτάσεις του PNAC: προληπτικός πόλεμος, στρατιωτική κυριαρχία που να αποτρέπει την ανάδυση ανταγωνιστικών δυνάμεων, και μονομερής δράση όταν απαιτείται.

Η έννοια του “preventive war” αποτέλεσε ραγδαία παρέκκλιση από το παραδοσιακό διεθνές δίκαιο. Ενώ η αυτοάμυνα έναντι άμεσης απειλής ήταν πάντα νόμιμη, το δόγμα Bush επέκτεινε αυτό το δικαίωμα σε υποθετικές μελλοντικές απειλές. Αυτό δημιούργησε ένα επικίνδυνο προηγούμενο όπου οποιαδήποτε δύναμη θα μπορούσε να δικαιολογήσει επιθετικότητα ως “προληπτική αυτοάμυνα”.

Η Διάβρωση του Διεθνούς Δικαίου

Το στρατόπεδο κράτησης του Γκουαντάναμο έγινε το σύμβολο της συστηματικής καταστρατήγησης του διεθνούς δικαίου. Η επιλογή της βάσης στην Κούβα δεν ήταν τυχαία – οι αμερικανικές αρχές υποστήριξαν ότι επειδή το Γκουαντάναμο δεν βρίσκεται στο αμερικανικό έδαφος, οι κρατούμενοι δεν έχουν συνταγματικά δικαιώματα. Ταυτόχρονα, επειδή οι ΗΠΑ ασκούν έλεγχο, οι κρατούμενοι δεν μπορούν να επικαλεστούν την προστασία του κουβανικού δικαίου.

Η κατηγορία “unlawful enemy combatant” δημιουργήθηκε συγκεκριμένα για να αποφύγει τις προστασίες που παρέχουν οι Συμβάσεις της Γενεύης. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, οι αιχμάλωτοι πολέμου έχουν δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και προστασία από βασανιστήρια. Οι “εχθρικοί μαχητές” βρέθηκαν σε μια νομική “μαύρη τρύπα”, χωρίς δικαίωμα habeas corpus, χωρίς πρόσβαση σε δικηγόρο, και εκτεθειμένοι σε τεχνικές ανάκρισης που παραβίαζαν κάθε έννοια ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Το πρόγραμμα “extraordinary rendition” επέκτεινε αυτή τη διάβρωση παγκοσμίως. Η CIA συνεργάστηκε με χώρες όπως η Συρία, η Αίγυπτος, το Μαρόκο και η Ιορδανία για να “εξωτερικοποιήσει” τα βασανιστήρια. Ύποπτοι απαγάγονταν από τις ΗΠΑ ή άλλες χώρες και μεταφέρονταν σε κράτη όπου τα βασανιστήρια ήταν κανονική πρακτική. Αυτό επέτρεψε στις αμερικανικές αρχές να αποκτούν πληροφορίες μέσω βασανιστηρίων ενώ ταυτόχρονα διατηρούσαν την “αμφιλεγόμενη άρνηση”.

Τα “black sites” της CIA – μυστικές φυλακές σε χώρες όπως η Πολωνία, η Ρουμανία, η Ταϊλάνδη και η Λιθουανία – δημιούργησαν ένα παράλληλο σύστημα κράτησης εντελώς εκτός κάθε νομικού ελέγχου. Εκεί εφαρμόζονταν “enhanced interrogation techniques” όπως το waterboarding, η στέρηση ύπνου, η εκθετή στο κρύο, ο σεξουαλικός εξευτελισμός και η εκμετάλλευση φοβιών.

Το Δίλημμα Δημοκρατία vs Ασφάλεια

Η 11η Σεπτεμβρίου παγιώθηκε τη “θεωρία του μηδενικού αθροίσματος” μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας. Αυτή η διχοτόμηση είναι θεμελιωδώς παραπλανητική – η ιστορία δείχνει ότι αυταρχικά καθεστώτα δεν παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια, αλλά μεγαλύτερο έλεγχο.

Η μετάβαση αυτή δεν έγινε απότομα αλλά σταδιακά, μέσω μιας διαδικασίας “κανονικοποίησης του εξαιρετικού”. Μέτρα που αρχικά παρουσιάστηκαν ως προσωρινά και εξαιρετικά έγιναν μόνιμα και συνηθισμένα. Η παρακολούθηση που αρχικά περιοριζόταν σε “τρομοκράτες” επεκτάθηκε σε όλους τους πολίτες. Οι εξουσίες έκτακτης ανάγκης έγιναν καθημερινά εργαλεία διακυβέρνησης.

Ιδιαίτερα ανησυχητική ήταν η αλλαγή στον δημόσιο λόγο. Η κριτική των κυβερνητικών πολιτικών έγινε “αντιπατριωτική”. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χαρακτηρίστηκε “υποστήριξη της τρομοκρατίας”. Δημοσιογράφοι που αποκάλυπταν κυβερνητικά προγράμματα παρακολούθησης κατηγορούνταν για “προδοσία”.

Η Ψηφιοποίηση της Παρακολούθησης

Η 11η Σεπτεμβρίου επιτάχυνε τη δημιουργία του πιο εκτεταμένου συστήματος μαζικής παρακολούθησης στην ιστορία. Η NSA, που παραδοσιακά επικεντρωνόταν στην παρακολούθηση εξωτερικών στόχων, στράφηκε στη συστηματική συλλογή δεδομένων από αμερικανούς πολίτες.

Το πρόγραμμα PRISM επέτρεψε στην NSA να αποκτά άμεση πρόσβαση στους διακομιστές των μεγαλύτερων τεχνολογικών εταιρειών: Google, Facebook, Apple, Microsoft, Yahoo, Skype, YouTube και άλλων. Το πρόγραμμα XKeyscore δημιούργησε μια βάση δεδομένων με σχεδόν όλες τις διαδικτυακές δραστηριότητες παγκοσμίως. Το πρόγραμμα Stellar Wind παρακολουθούσε εκατομμύρια τηλεφωνικές κλήσεις και emails χωρίς εντάλματα.

Η συλλογή μεταδεδομένων αποδείχθηκε ιδιαίτερα παρεισδυτική. Ενώ το περιεχόμενο των επικοινωνιών προστατεύεται συνταγματικά, τα μεταδεδομένα (ποιος καλεί ποιον, πότε, από πού, για πόσο καιρό) θεωρούνταν “άνευ σημασίας”. Στην πραγματικότητα, τα μεταδεδομένα αποκαλύπτουν περισσότερα για τη ζωή ενός ατόμου από ό,τι το περιεχόμενο – τους φίλους, τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, τις ερωτικές σχέσεις, τα προβλήματα υγείας, τις συνήθειες.

Η Διάρρηξη των Θεσμικών Ορίων

Η 11η Σεπτεμβρίου οδήγησε επίσης στη διάρρηξη των παραδοσιακών διαχωρισμών μεταξύ των υπηρεσιών πληροφοριών. Το FBI, που επικεντρωνόταν στην εγχώρια επιβολή του νόμου, και η CIA, που ασχολούνταν με εξωτερικές πληροφορίες, αναγκάστηκαν σε υποχρεωτική συνεργασία. Αυτό δεν ήταν απλώς διοικητική αλλαγή – σήμαινε ότι δύο οργανισμοί με θεμελιωδώς διαφορετικές δομές, εξουσίες και στόχους άρχισαν να μοιράζονται δεδομένα και μεθόδους. Η εσωτερική ασφάλεια και η εξωτερική κατασκοπεία συγχωνεύτηκαν, καταργώντας ένα από τα βασικά συστήματα ασφάλειας της αμερικανικής δημοκρατίας.

Η Μετάλλαξη των Οικιακών Συσκευών

Ίσως η πιο διαβρωτική εξέλιξη ήταν η μετατροπή των προσωπικών συσκευών σε εργαλεία παρακολούθησης. Τα κινητά τηλέφωνα διαδόθηκαν με τον μύθο της ασφαλούς, ιδιωτικής επικοινωνίας. Στην πραγματικότητα, αποδείχθηκαν το ακριβώς αντίθετο – οι σύγχρονες “σιδερένιες μπάλες” της διαρκούς επιτήρησης.

Αυτές οι συσκευές δεν είναι απλώς εργαλεία παρακολούθησης – έχουν γίνει υποχρεωτικές για τη βασική λειτουργία της κοινωνίας:

• Ψηφιακές Ταυτότητες: Η διέλευση συνόρων, η πρόσβαση σε υπηρεσίες, ακόμη και η μετακίνηση στην πόλη απαιτούν πλέον ψηφιακή επαλήθευση μέσω κινητού.
• Συναλλαγές με Δημόσιους Φορείς: Από τη φορολογική δήλωση έως την επίσκεψη σε νοσοκομείο, οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν γίνει εξαρτημένες από ψηφιακές πλατφόρμες που απαιτούν κινητό τηλέφωνο.
• Ψυχαναγκαστική Αναγκαιότητα: Η “επιλογή” να μην έχεις κινητό έχει γίνει πρακτικά αδύνατη – είναι αναγκαίο για εργασία, τράπεζες, μεταφορές, ακόμη και κοινωνικές σχέσεις.

Η πανδημία COVID-19 επιτάχυνε αυτή την εξάρτηση μέσω των “covid pass” και παρόμοιων συστημάτων. Βασικά δικαιώματα όπως η μετακίνηση, η εργασία, ακόμη και η πρόσβαση σε καταστήματα, συνδέθηκαν με ψηφιακά πιστοποιητικά που απαιτούσαν smartphone. Η “ελευθερία” έγινε εξαρτημένη από την αποδοχή της παρακολούθησης.

Η Εισβολή στο Σπίτι

Η παρακολούθηση επεκτάθηκε και σε άλλες οικιακές συσκευές. Οι “έξυπνες” τηλεοράσεις, όπως αυτές της Samsung, ενσωματώνουν κάμερες και μικρόφωνα που μπορούν να ενεργοποιηθούν απομακρυσμένα χωρίς τη γνώση του χρήστη. Οι φωνητικοί βοηθοί (Alexa, Google Home, Siri) καταγράφουν συνεχώς ακόμη και όταν φαίνεται ότι είναι “απενεργοποιημένοι”.

Αυτό που παρουσιάζεται ως “βολικότητα” και “καινοτομία” είναι στην πραγματικότητα η τελική εισβολή της παρακολούθησης στον πιο ιδιωτικό χώρο – το σπίτι. Κάθε συνομιλία, κάθε κίνηση, κάθε συνήθεια καταγράφεται και αναλύεται. Το σπίτι δεν είναι πλέον καταφύγιο από την παρακολούθηση αλλά το κέντρο της.

Η Στρατιωτικοποίηση της Πολιτικής Αστυνομίας

Η “τρομοκρατία” έγινε η δικαιολογία για τη μαζική μεταφορά στρατιωτικού εξοπλισμού στην πολιτική αστυνομία. Το πρόγραμμα 1033 του Πενταγώνου μετέφερε τεθωρακισμένα οχήματα, ελικόπτερα, όπλα και άλλο στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων σε τοπικά αστυνομικά τμήματα.

Η αλλαγή δεν ήταν μόνο στον εξοπλισμό αλλά και στη νοοτροπία. Οι αστυνομικοί εκπαιδεύτηκαν να βλέπουν τις κοινότητές τους ως “πεδία μάχης” και τους πολίτες ως πιθανούς “εχθρούς”. Οι τακτικές που αναπτύχθηκαν για τον πόλεμο στο Ιράκ και το Αφγανιστάν μεταφέρθηκαν στους αμερικανικούς δρόμους.

Οι SWAT ομάδες, που παλιότερα χρησιμοποιούνταν για εξαιρετικές περιπτώσεις όπως ομηρίες, έγιναν ρουτίνα για κοινές αστυνομικές εργασίες. Από περίπου 3.000 SWAT επιδρομές ετησίως στη δεκαετία του 1980, ο αριθμός αυξήθηκε σε πάνω από 80.000 ετησίως. Οι περισσότερες από αυτές αφορούσαν μικρά ναρκωτικά αδικήματα, όχι τρομοκρατία.

Το Homeland Security State

Η δημιουργία του Department of Homeland Security το 2002 αποτέλεσε τη μεγαλύτερη αναδιοργάνωση της αμερικανικής κυβέρνησης από τη δεκαετία του 1940. 22 διαφορετικές υπηρεσίες ενοποιήθηκαν υπό μια ομπρέλα ασφαλείας, με 240.000 υπαλλήλους και προϋπολογισμό πάνω από 40 δισεκατομμύρια δολάρια.

Το DHS εισήγαγε την έννοια της “ολικής πληροφορίας” – τη συλλογή και ανάλυση όλων των διαθέσιμων δεδομένων για την πρόβλεψη απειλών. Αυτό οδήγησε σε προγράμματα όπως το “Secure Communities”, που μετέτρεψε κάθε αστυνομική σύλληψη σε έλεγχο μεταναστευτικής νομιμότητας, και το “See Something, Say Something”, που ενθάρρυνε τους πολίτες να αναφέρουν “ύποπτη” συμπεριφορά.

Η βιομηχανία ασφαλείας έγινε ένας τεράστιος οικονομικός κλάδος. Εταιρείες όπως η Booz Allen Hamilton, η Lockheed Martin και η Raytheon επεκτάθηκαν από την παραγωγή όπλων στην παροχή υπηρεσιών πληροφοριών και ασφαλείας. Δημιουργήθηκε μια “περιστρεφόμενη πόρτα” μεταξύ κυβερνητικών αξιωματούχων και ιδιωτικών εταιρειών ασφαλείας.

Η Παγκοσμιοποίηση του Μοντέλου

Το αμερικανικό μοντέλο “αντιτρομοκρατίας” εξήχθη παγκοσμίως μέσω διπλωματικής πίεσης, οικονομικών κινήτρων και απλής μίμησης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε παρόμοιες πολιτικές κράτησης δεδομένων, βιομετρικών ελέγχων και εξαιρετικής έκδοσης.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έγινε το πιο παρακολουθούμενο κράτος στον κόσμο, με πάνω από 6 εκατομμύρια κάμερες CCTV. Η Γαλλία κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης που διήρκεσε δύο χρόνια. Η Γερμανία επέκτεινε τις εξουσίες της Bundesnachrichtendienst (BND) να παρακολουθεί γερμανούς πολίτες.

Αυταρχικά καθεστώτα παγκοσμίως υιοθέτησαν τη ρητορική της “αντιτρομοκρατίας” για να δικαιολογήσουν την καταστολή. Η Κίνα χρησιμοποίησε την “τρομοκρατία” για να δικαιολογήσει τη γενοκτονία των Ουιγούρων. Η Ρωσία τη χρησιμοποίησε για να καταστείλει την αντιπολίτευση. Οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να κριτικάρουν αυτές τις πρακτικές χωρίς να αυτοαναιρούνται.

Η Μετάλλαξη της Δημοκρατίας

Η μακροπρόθεσμη επίδραση της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν η μετάλλαξη της δημοκρατίας από ένα σύστημα που προτεραιοποιούσε τα ατομικά δικαιώματα σε ένα σύστημα που προτεραιοποιεί τη συλλογική ασφάλεια. Αυτή η μετάλλαξη έγινε εμφανής σε πολλές διαστάσεις:

Νομική Διάσταση: Η αρχή της τεκμήριου αθωότητας υπονομεύτηκε από προληπτικές κρατήσεις και “kill lists”. Η αρχή της αναλογικότητας εγκαταλείφτηκε υπέρ μηδενικής ανοχής. Η αρχή της διαφάνειας αντικαταστάθηκε από κρατική μυστικότητα.

Πολιτική Διάσταση: Ο δημόσιος διάλογος στενεύει γύρω από “αποδεκτές” απόψεις. Η κριτική των πολιτικών ασφαλείας χαρακτηρίζεται εχθρική. Οι whistleblowers διώκονται ως προδότες.

Η Μετάλλαξη της Προεδρικής Εξουσίας: Ίσως η πιο ραδικάλη μετάλλαξη αφορά τη φύση της προεδρικής εξουσίας στις ΗΠΑ. Το Σύνταγμα παρέχει στο Κογκρέσο το αποκλειστικό δικαίωμα κήρυξης πολέμου (Άρθρο I, Ενότητα 8). Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αυτό το θεμελιώδες συνταγματικό όριο κατέρρευσε.

Η “Authorization for Use of Military Force” (AUMF) του 2001 έδωσε στον Πρόεδρο εξουσία να χρησιμοποιήσει “όλη την αναγκαία και κατάλληλη δύναμη” εναντίον όσων “σχεδίασαν, εξουσιοδότησαν, διέπραξαν ή βοήθησαν” τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Αυτή η γλώσσα, που φαινομενικά αφορούσε τη συγκεκριμένη απειλή, ερμηνεύτηκε τόσο ευρέως που έγινε μια “κενή επιταγή” για απεριόριστη στρατιωτική δράση.

Σταδιακά, η προεδρική εξουσία επεκτάθηκε σε όλους τους τομείς μέσω της “unitary executive theory” – της άποψης ότι ο Πρόεδρος έχει απόλυτο έλεγχο πάνω στην εκτελεστική εξουσία και δεν μπορεί να περιοριστεί από το Κογκρέσο ή τα δικαστήρια σε θέματα “εθνικής ασφάλειας”.

Αυτό οδήγησε σε μια πρωτοφανή συγκέντρωση εξουσίας όπου ο Πρόεδρος μπορεί να:

• Διατάσσει δολοφονίες (ακόμη και αμερικανών πολιτών) μέσω drone strikes χωρίς δικαστική διαδικασία
• Κηρύσσει πολέμους χωρίς έγκριση του Κογκρέσου (Λιβύη, Συρία, Υεμένη)
• Παρακολουθεί πολίτες χωρίς εντάλματα επικαλούμενος την “εθνική ασφάλεια”
• Κρατά αιχμαλώτους επ’ αόριστον χωρίς δίκη
• Εφαρμόζει βασανιστήρια ως “enhanced interrogation”
• Αποκρύπτει πληροφορίες από το Κογκρέσο επικαλούμενος “executive privilege”
• Αρνείται να συμμορφωθεί με δικαστικές αποφάσεις επικαλούμενος “κρατικά μυστικά”

Το δόγμα των “κρατικών μυστικών” έγινε ιδιαίτερα προβληματική. Αρχικά σχεδιασμένη για την προστασία συγκεκριμένων ευαίσθητων πληροφοριών, μετά την 11η Σεπτεμβρίου χρησιμοποιείται για να απορρίπτονται ολόκληρες δικαστικές υποθέσεις που αμφισβητούν κυβερνητικές δράσεις. Θύματα παράνομης παρακολούθησης, βασανιστηρίων ή εξώδικης εκτέλεσης δεν μπορούν να διεκδικήσουν δικαιοσύνη γιατί η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι οποιαδήποτε δίκη θα “εκθέσει κρατικά μυστικά”.

Αυτή η εξέλιξη δημιούργησε έναν “αυτοκράτορα-πρόεδρο” που δρα με πλήρη ασυλία όταν επικαλείται την “εθνική ασφάλεια” – μια έννοια τόσο ευρεία που καλύπτει σχεδόν οτιδήποτε. Η διάκριση των εξουσιών, το σύστημα checks and balances που αποτελούσε τη βάση της αμερικανικής δημοκρατίας, καταρρέει όταν μία εξουσία μπορεί να δρα εκτός κάθε ελέγχου.

Κοινωνική Διάσταση: Η κοινωνική συνοχή αντικαταστάθηκε από την παρανοϊκή παρακολούθηση. Η εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών διαβρώθηκε από προγράμματα καταγγελίας. Η κοινότητα αντικαταστάθηκε από την ασφάλεια.

Η Κληρονομιά και οι Νέες Εφαρμογές

Το μοντέλο που αναπτύχθηκε μετά την 11η Σεπτεμβρίου – η χρήση μιας κρίσης για την επιβολή αυταρχικών μέτρων – έχει πλέον εφαρμοστεί σε άλλες “απειλές”:

Η Οικονομική Κρίση του 2008: Χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει τη μαζική μεταφορά πλούτου από το δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα μέσω “bailouts”.

Η Κλιματική Αλλαγή: Χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει τον περιορισμό των μετακινήσεων, της κατανάλωσης και των οικονομικών επιλογών.

Η Πανδημία COVID-19: Οι υποδομές παρακολούθησης και ελέγχου που αναπτύχθηκαν για την “αντιτρομοκρατία” χρησιμοποιήθηκαν για την επιβολή lockdowns, την παρακολούθηση επαφών και τον κοινωνικό έλεγχο.

Η Τεχνολογική Διάσταση

Η 11η Σεπτεμβρίου επιτάχυνε την ανάπτυξη τεχνολογιών που αργότερα εφαρμόστηκαν ευρέως:
Biometrics: Αρχικά για την ταυτοποίηση “τρομοκρατών”, τώρα χρησιμοποιείται για τη γενική παρακολούθηση πληθυσμών.
Τεχνητή Νοημοσύνη: Αναπτύχθηκε για την ανάλυση μαζικών δεδομένων παρακολούθησης, τώρα χρησιμοποιείται για κοινωνικό έλεγχο.
Facial Recognition: Από τη παρακολούθηση αεροδρομίων στην αστυνόμευση πλητυσμών.
Predictive Policing: Από την πρόβλεψη τρομοκρατικών επιθέσεων στην πρόβλεψη εγκληματικότητας βάσει αλγορίθμων.

Διεθνείς Αντιστοιχίες: Η Παγκοσμιοποίηση της Αυταρχικής Μετάλλαξης

Το αμερικανικό μοντέλο συγκέντρωσης εξουσίας και παράκαμψης δημοκρατικών θεσμών δεν παρέμεινε περιορισμένο στις ΗΠΑ. Σε όλο τον κόσμο, παρατηρούμε παρόμοιες εξελίξεις όπου κρίσεις – είτε πραγματικές είτε κατασκευασμένες – χρησιμοποιούνται για τη θεμελιώδη αναδιαμόρφωση των δημοκρατικών συστημάτων.

Ελλάδα: Η Παράδοση της Εθνικής Κυριαρχίας και η κατάλυση της Κρατικής Κυριαρχίας. Από χώρα σε χώρο.

Στην Ελλάδα, η οικονομική κρίση του 2010 έπαιξε παρόμοιο ρόλο με την 11η Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ. Μέσω διαδοχικών συνταγματικών αλλαγών και νομοθετικών ρυθμίσεων, η εθνική κυριαρχία παραδόθηκε σταδιακά σε υπερεθνικούς μηχανισμούς:

Το άρθρο 28 του Συντάγματος επέτρεψε την παραχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων σε διεθνείς οργανισμούς “για την εξυπηρέτηση σπουδαίου εθνικού συμφέροντος”. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι βασικές αποφάσεις για την οικονομία, τη φορολογία, τις δημόσιες δαπάνες και ακόμη και τη νομοθεσία λαμβάνονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το ΔΝΤ και άλλους μη εκλεγμένους οργανισμούς.

Ταυτόχρονα, εισήχθησαν νόμοι για την ασυλία υπουργών και υψηλόβαθμων αξιωματούχων, δημιουργώντας μια κάστα που δρα χωρίς νομικές συνέπειες. Αυτό αντικατοπτρίζει το αμερικανικό δόγμα της “προεδρικής ασυλίας” αλλά επεκτείνεται σε ολόκληρη την κυβερνητική ελίτ.

Κοινοβουλευτικά πραξικοπήματα παραβίαση του Συντάγματος για προστασία του συντάγματος. Βλέπε κυβέρνηση Παπαδήμα.

Ιταλία: Οι Τεχνοκρατικές Κυβερνήσεις

Η Ιταλία δημιούργησε ένα πρότυπο παράκαμψης της δημοκρατικής διαδικασίας μέσω “τεχνοκρατικών” κυβερνήσεων. Από τον Mario Monti έως τον Mario Draghi, μη εκλεγμένοι “τεχνοκράτες” ανέλαβαν την εξουσία σε περιόδους “κρίσης”, εφαρμόζοντας πολιτικές που καμία εκλεγμένη κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να περάσει. Αυτές οι κυβερνήσεις λειτουργούν εκτός κομματικού ελέγχου και λαϊκής λογοδοσίας, δικαιολογώντας τις ενέργειές τους ως “αναγκαίες για την οικονομική σταθερότητα”.

Γαλλία: Η Κανονικοποίηση της Έκτακτης Ανάγκης

Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις του 2015, η Γαλλία κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης που διήρκεσε δύο χρόνια. Όταν τελικά καταργήθηκε, οι περισσότερες από τις εξαιρετικές εξουσίες ενσωματώθηκαν στη συνήθη νομοθεσία. Αστυνομικές έρευνες χωρίς δικαστική εντολή, περιορισμοί κίνησης, και η κράτηση ατόμων χωρίς κατηγορίες έγιναν μόνιμα χαρακτηριστικά του γαλλικού νομικού συστήματος.

Ουγγαρία και Πολωνία: Η Δημοκρατική Οπισθοδρόμηση

Οι κυβερνήσεις Orbán και Kaczyński χρησιμοποίησαν διάφορες “κρίσεις” – από τη μετανάστευση έως την πανδημία – για να συγκεντρώσουν εξουσία και να υπονομεύσουν δημοκρατικούς θεσμούς. Στην Ουγγαρία, η “κατάσταση έκτακτης ανάγκης” έγινε μόνιμη κατάσταση που επιτρέπει στον Orbán να κυβερνά με διατάγματα. Τα δικαστήρια, τα μέσα ενημέρωσης και η κοινωνία των πολιτών έχουν υποταχθεί στον κρατικό έλεγχο.

Καναδάς: Ο Emergencies Act

Το 2022, ο Justin Trudeau επέβαλε τον Emergencies Act για να διαλύσει τα ειρηνικά διαμαρτυρόμενα φορτηγά στην Οτάβα. Αυτό σήμανε την πρώτη χρήση των έκτακτων εξουσιών στη σύγχρονη καναδική ιστορία για εσωτερικές διαμαρτυρίες. Τραπεζικοί λογαριασμοί πάγωσαν χωρίς δικαστική διαδικασία, διαδηλωτές συνελήφθησαν προληπτικά, και η κυβέρνηση απέκτησε εξουσίες που παραδοσιακά θεωρούνταν αδιανόητες σε μια ελεύθερη κοινωνία.

Βραζιλία: Η Υπερπροεδρία

Στη Βραζιλία, τόσο οι κυβερνήσεις της αριστεράς όσο και της δεξιάς έχουν επεκτείνει τις προεδρικές εξουσίες μέσω “Medidas Provisórias” (Προσωρινά Μέτρα) που επιτρέπουν στον Πρόεδρο να νομοθετεί μονομερώς. Αυτό που αρχικά σχεδιάστηκε για έκτακτες περιπτώσεις έγινε η βασική μέθοδος διακυβέρνησης, παρακάμπτοντας το Κογκρέσο.

Αυστραλία: Η Ψηφιακή Αστυνόμευση

Η Αυστραλία αναπτύσσει ένα από τα πιο επεμβατικά συστήματα ψηφιακής παρακολούθησης παγκοσμίως. Ο “Assistance and Access Act” υποχρεώνει τις τεχνολογικές εταιρείες να δημιουργούν “backdoors” στα προϊόντα τους. Βιομετρικά δεδομένα συλλέγονται υποχρεωτικά, και η κυβέρνηση έχει εξουσίες να αναλαμβάνει τον έλεγχο κοινωνικών δικτύων για “επιβολή νόμου”.

Ηνωμένο Βασίλειο: Η Μετα-Brexit Συγκέντρωση

Το Brexit χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει μια μαζική μεταφορά εξουσιών από το Κοινοβούλιο στην εκτελεστική εξουσία μέσω “Henry VIII powers” – εξουσιών που επιτρέπουν στους υπουργούς να τροποποιούν ή να καταργούν νόμους χωρίς κοινοβουλευτική έγκριση. Αυτές οι εξουσίες, που παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν σπάνια, έγιναν ρουτίνα.

Γερμανία: Η Σιωπηλή Επέκταση

Ακόμη και η Γερμανία, με την ισχυρή παράδοσή της στον συνταγματικό νόμο, έχει επεκτείνει σιωπηλά τις εξουσίες της Bundesnachrichtendienst (BND) να παρακολουθεί γερμανούς πολίτες στο εξωτερικό και να συλλέγει μαζικά δεδομένα. Η δικαιολογία είναι πάντα η “αντιτρομοκρατία” ή η “κυβερνοασφάλεια”.

Κοινά Χαρακτηριστικά της Παγκόσμιας Τάσης

Όλες αυτές οι εξελίξεις μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά:
1. Χρήση Κρίσεων: Κάθε επέκταση εξουσίας δικαιολογείται από μια “κρίση” – τρομοκρατία, οικονομία, πανδημία, μετανάστευση.
2. Προσωρινότητα που Γίνεται Μόνιμη: Τα “έκτακτα” μέτρα ποτέ δεν καταργούνται πλήρως αλλά ενσωματώνονται στη συνήθη διακυβέρνηση.
3. Παράκαμψη Αντιπροσωπευτικών Θεσμών: Η εξουσία μεταφέρεται από εκλεγμένα σώματα σε μη εκλεγμένους “τεχνοκράτες” ή υπερεθνικούς οργανισμούς.
4. Δημιουργία Ασυλίας: Όσοι ασκούν την εξουσία εξασφαλίζουν νομική προστασία από τις συνέπειες των ενεργειών τους.
5. Κανονικοποίηση του Εξαιρετικού: Πρακτικές που παλιότερα θα προκαλούσαν σκάνδαλο γίνονται αποδεκτές ως “αναγκαίες”.

Αυτή η παγκόσμια τάση δείχνει ότι η 11η Σεπτεμβρίου δεν ήταν απλώς ένα αμερικανικό φαινόμενο, αλλά η αρχή μιας νέας μορφής διακυβέρνησης που εξαπλώνεται παγκοσμίως – μιας “δημοκρατίας ελεγχόμενης κρίσης” όπου η εξουσία συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων υπό το πρόσχημα της αντιμετώπισης διαρκών “απειλών”.

Συμπεράσματα: Ο Κόσμος 22 Χρόνια Μετά

Είκοσι δύο χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ζούμε σε έναν κόσμο που έχει κανονικοποιήσει την παρακολούθηση ως κάτι φυσιολογικό, τον έλεγχο ως αναγκαίο και την καταστολή ως δικαιολογημένη. Η “τρομοκρατία” έχει μετεξελιχθεί από μια συγκεκριμένη απειλή σε μια μόνιμη κατάσταση που δικαιολογεί οποιαδήποτε κυβερνητική δράση.

Αλλά η 11η Σεπτεμβρίου δεν προκάλεσε μόνο εσωτερική μετάλλαξη των δημοκρατιών. Διέλυσε το διεθνές σύστημα εθνικών κυριαρχιών, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο περιβάλλον χάους όπου ο νόμος έχει γίνει προαιρετικός για όσους έχουν ισχύ. Οι προσχηματικοί πόλεμοι, η παράκαμψη διεθνών θεσμών, η ανάδυση ιδιωτικών στρατών και η ιδιωτικοποίηση του πολέμου έχουν δημιουργήσει έναν κόσμο όπου η βία είναι αποκεντρωμένη αλλά παρούσα παντού.

Το πιο τραγικό είναι ότι αυτή η μετάλλαξη δεν μας έχει κάνει ασφαλέστερους. Η τρομοκρατία παραμένει μια περιθωριακή απειλή, στατιστικά ασήμαντη σε σχέση με άλλους κινδύνους. Αυτό που έχουμε χάσει – τα δημοκρατικά θεσμό, την ιδιωτικότητα, την ελευθερία κίνησης και έκφρασης, την εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση, την εθνική κυριαρχία – ήταν πολύ πιο πολύτιμο από αυτό που κερδίσαμε.

Η 11η Σεπτεμβρίου έδειξε ότι μια κοινωνία μπορεί να αυτοκαταστραφεί από φόβο πιο αποτελεσματικά από ό,τι θα μπορούσε να την καταστρέψει οποιοσδήποτε εξωτερικός εχθρός. Οι τρομοκράτες της Al-Qaeda δεν κατέστρεψαν τη δυτική δημοκρατία – αυτό το έκαναν οι ίδιες οι δυτικές κυβερνήσεις, χρησιμοποιώντας τον φόβο ως δικαιολογία, αφού πρώτα έφτιαξαν την Al_Qaeda. Δεν κατέστρεψαν το διεθνές σύστημα – αυτό το έκαναν οι ίδιες οι μεγάλες δυνάμεις, παρουσιάζοντας το χάος ως “νέα τάξη” και την παγκοσμιοποίηση ως λύση.

Το μοντέλο της “αιωνίας κρίσης” που γεννήθηκε τότε έχει γίνει πλέον αυτοτροφοδοτούμενο. Κάθε “λύση” δημιουργεί νέες κρίσεις, κάθε παρέμβαση γεννά νέες απειλές, κάθε έκτακτο μέτρο γίνεται μόνιμο. Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή όπου η κρίση είναι η κανονικότητα και η κανονικότητα είναι παρελθόν.
Η δημοκρατία πεθαίνει στο σκοτάδι.